Nowe rozporządzenia, o których mowa, to rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
Zgodnie z ogólną zasadą, na której opiera się koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego UE, osoba, do której stosuje się rozporządzenie (WE) nr 883/2004 (tj. obywatel państwa członkowskiego, bezpaństwowiec i uchodźca mieszkający w państwie członkowskim, który podlega lub podlegał ustawodawstwu jednego lub kilku państwom członkowskim, członek jego rodziny i osoba pozostała przy życiu) podlega ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego. Artykuł 11 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 wskazuje, że w przypadku osoby wykonującej pracę najemną właściwe jest prawo tego państwa członkowskiego, w którym wykonuje ona pracę, chyba że co innego wynika z art. 12–16 tego rozporządzenia.
Oznacza to, że zasady podlegania ubezpieczeniu społecznemu, wysokość i sposób zapłaty składek na ubezpieczenia społeczne określa prawo państwa członkowskiego, w którym pracownik wykonuje pracę.
Warunki oddelegowania
Od powyższej zasady przewidziano kilka wyjątków. Jeden z nich dotyczy pracowników oddelegowanych do pracy w innym państwie członkowskim. Pracownik wykonujący w imieniu pracodawcy pracę w innym państwie członkowskim niż państwo, w którym pracodawca normalnie prowadzi działalność, przez okres oddelegowania podlega ustawodawstwu państwa, z którego został oddelegowany, jeśli przewidywany czas delegacji nie przekracza 24 miesięcy i nie jest wysyłany w celu zastąpienia innej osoby (art. 12 ust. 1 rozporządzenia WE nr 883/2004).
Delegacja pracowników w ramach usług świadczonych przez agencję pracy tymczasowej >>
Przykład
Firma budowlana z siedzibą w Warszawie zawarła umowę na wykonanie robót budowlanych we Francji i w celu realizacji tej umowy wysyła tam swoich pracowników na okres 6 miesięcy. W takiej sytuacji, mimo że pracownicy będą wykonywać pracę we Francji, w zakresie ubezpieczenia społecznego nadal będą podlegać prawu polskiemu. Pracodawca będzie więc opłacał za nich składki na ubezpieczenia społeczne w Polsce na zasadach określonych w prawie polskim.
Do zastosowania powołanego art. 12 ust. 1 istotne jest spełnienie łącznie kilku warunków.
Po pierwsze, pracodawca normalnie prowadzi działalność na terytorium państwa członkowskiego, z którego wysyła pracowników. Przez „normalne prowadzenie działalności” rozumie się sytuację, w której pracodawca zazwyczaj prowadzi znaczną część swojej działalności, innej niż działalność związana tylko z wewnętrznym zarządzeniem firmą, na terytorium państwa członkowskiego, w którym ma siedzibę (art. 14 ust. 2 rozporządzenia WE nr 987/2009). Co to oznacza w praktyce?
Jeżeli pracodawca na terytorium Polski prowadzi tylko biuro, a wszystkie zlecenia wykonuje na terytorium Niemiec, to gdy oddelegowuje pracowników do pracy w Niemczech art. 12 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 nie znajdzie zastosowania, a więc pracownicy ci będą podlegać w zakresie zabezpieczenia społecznego prawu niemieckiemu (tj. prawu miejsca wykonywania pracy zgodnie z zasadą ogólną). W takiej sytuacji prawo polskie mogłoby znaleźć zastosowanie na podstawie porozumienia, o którym mowa w art. 16 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 883/2004, zawartego między ZUS a niemiecką instytucja ubezpieczeniową. O zawarcie takiego porozumienia pracodawca może wystąpić do ZUS, z odpowiednim wyprzedzeniem.
Drugi warunek zastosowania art. 12 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 – oddelegowanie ma dotyczyć pracowników, którzy wykonują pracę w innym państwie członkowskim w imieniu pracodawcy. Wynika z tego, że przez okres delegacji między pracodawcą a pracownikiem oddelegowanym musi istnieć stosunek pracy. W związku z tym w okresie wykonywania pracy w państwie oddelegowania pracownik nadal powinien podlegać poleceniom swojego pracodawcy co do sposobu, miejsca i czasu pracy.
Trzeci warunek dotyczy okresu i celu delegacji. Oddelegowanie do pracy na terytorium innego państwa członkowskiego nie może przekroczyć okresu 24 miesięcy oraz nie może służyć zastąpieniu innego pracownika, któremu okres delegacji już upłynął.
Warto zaznaczyć, że zgodnie z art. 14 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 987/2009 art. 12 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 może znaleźć zastosowanie także wtedy, gdy dana osoba została zatrudniona w celu oddelegowania, jeśli bezpośrednio przed rozpoczęciem zatrudnienia podlegała ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym siedzibę ma jej pracodawca.
Przykład
Pracownica była zatrudniona na podstawie umowy o pracę w okresie od 5 stycznia 2010 r. do 5 czerwca 2010 r. przez spółkę A, a 6 czerwca 2010 r. została zatrudniona przez spółkę B, która chce ją już od 6 czerwca 2010 r. oddelegować na 4 miesiące do pracy w Hiszpanii. Pracownica w okresie oddelegowania będzie podlegać w zakresie ubezpieczeń społecznych prawu polskiemu. Znajdzie więc tu zastosowanie art. 12 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 883/2004.
Spełnienie warunków z art. 12 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 otwiera pracodawcy, który wysyła pracowników z Polski do pracy w innym państwie członkowskim, możliwość dalszego stosowania do tych pracowników prawa polskiego w zakresie ubezpieczeń społecznych, mimo że w okresie oddelegowania wykonują oni pracę poza terytorium Polski.
Prawo do świadczeń ZUS równe dla Polaków w kraju i za granicą >>
Dokumentacja
Wymogiem formalnym, który pracodawca powinien dopełnić przed oddelegowaniem pracowników, jest uzyskanie z ZUS poświadczenia na formularzu E-101 wskazującego, że pracownicy w okresie delegacji będą podlegać w zakresie zabezpieczenia społecznego prawu polskiemu. Mimo wejścia w życie ww. rozporządzeń unijnych przejściowo nadal stosuje się stare druki formularzy E-101, tj. odsyłające w swej treści do wcześniej obowiązującego rozporządzenia. Według informacji podanej przez ZUS jednostka poświadczająca formularz E-101 będzie dołączać do formularzu pismo wskazujące właściwą podstawą prawną, tj. przepisy rozporządzenia (WE) nr 883/2004.
Podstawa prawna:
- rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (wersja polska DzUrz UE rozdział 5, tom 5, s. 72 i nast.),