W praktyce często pojawiają się pytania dotyczące tego, jak daleko pracodawca może się posunąć w kontroli podległych mu pracowników. Kontrowersje dotyczą głównie tego, czy pracodawcy mają prawo sprawdzać służbowe komputery pracowników, korespondencję drukowaną i elektroniczną lub przekierowywać korespondencję e-mailową pracownika na inną osobę. Kwestie te nie są jednoznacznie określone w polskim prawie, jednak instytucje państwowe wskazują najlepsze wyjścia w ramach tego zagadnienia.
Uprawnienia kontrolne pracodawcy
Pracodawca posiada prawo do kontrolowania pracownika na podstawie art. 94 pkt 2 k.p. (obowiązek organizowania pracy w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy). Może on sprawdzać zawartość służbowej skrzynki e-mailowej pracownika, czytać korespondencję służbową i udostępniać ją do wglądu innym pracownikom (stanowisko Departamentu Prawa Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, pismo z 1 sierpnia 2007 r., DPR I-0712-6/JS/MF/07).
Na jakich zasadach pracodawca może kontrolować pracowników >>
Z ww. stanowiskiem nie zgodził się Rzecznik Praw Obywatelskich. Zwrócił się do Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie kontrolowania przez pracodawcę korespondencji elektronicznej pracowników w piśmie z 20 grudnia 2007 r. W liście skierowanym do ministra RPO napisał, że z przepisów Kodeksu pracy nie można wyprowadzić aż tak dalece idącego uprawnienia pozwalającego na kontrolowanie pracownika. Zdaniem RPO konieczne jest wprowadzenie odpowiednich uregulowań prawnych, w tym celowe wydaje się wprowadzenie obowiązku ciążącego na pracodawcy w zakresie uprzedzenia pracowników o możności stosowania tego typu kontroli. Brak odpowiedniej regulacji tej kwestii w polskim ustawodawstwie może doprowadzić w przyszłości do powstania sytuacji konfliktowych między pracodawcami a pracownikami.
PRZYKŁAD
W celu potwierdzenia swojego stanowiska RPO wskazał na wyrok z 3 kwietnia 2007 r. w sprawie Lynette Copland przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (nr 62617/00). Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu uznał, że podsłuchiwanie przez pracodawcę prywatnych rozmów telefonicznych i czytanie korespondencji e-mailowej pracownika jest naruszeniem art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Obywatela. Lynette Copland udowodniła, że dyrektor szkoły, w której pracowała, przeglądał jej prywatną korespondencję przesyłaną pocztą elektroniczną i podsłuchiwał rozmowy telefoniczne. Trybunał uznał, że rejestrowanie i przechowywanie prywatnych informacji o pracownicy naruszało jej prywatność, tajemnicę korespondencji, a dodatkowo było wykroczeniem poza reguły prawa, ponieważ prawo Wielkiej Brytanii w tym okresie nie regulowało takich kwestii.
Stanowisko ministerstwa
W piśmie z 24 stycznia 2008 r. Minister Pracy i Polityki Społecznej wyraził pogląd, że stanowisko Departamentu Prawa Pracy dotyczące kwestii działań związanych z kontrolą zawartości służbowej skrzynki e-mailowej pracownika ma uzasadnienie w świetle obowiązujących przepisów rangi ustawowej, regulujących wzajemne prawa i obowiązki stron stosunku pracy i nie wymaga ingerencji ustawodawcy. W dalszej części pisma minister zwrócił uwagę na to, że zgodnie z przepisami Kodeksu pracy podstawowym obowiązkiem pracownika jest pozostawanie w czasie pracy w dyspozycji pracodawcy w zakresie zadań wynikających z umowy o pracę oraz sumienne i staranne wykonywanie swoich obowiązków (art. 22 § 1, art. 100 § 1 oraz art. 128 k.p.). Konsekwencją tak określonych obowiązków pracownika jest wykorzystywanie przez niego czasu pracy wyłącznie do realizacji zadań służbowych.
WAŻNE!
Zdaniem ministra w związku z tym, że istotą stosunku pracy jest wykonywanie przez pracownika pracy pod kierownictwem pracodawcy oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, nie można odmówić pracodawcy prawa bieżącego kontrolowania sposobu wykonywania pracy, w tym także kontroli treści służbowej korespondencji przygotowywanej w ramach obowiązków pracowniczych.
Bez znaczenia dla takiego uprawnienia pracodawcy jest, czy służbowa korespondencja ma charakter wewnętrzny, czy też jest wysłana do odbiorcy zewnętrznego, a także w jakiej formie technicznej jest dostarczana.
W dalszej ocenie Minister stwierdziła, że pracownik decydujący się na wykorzystywanie służbowej skrzynki e-mailowej do celów prywatnych narusza obowiązek sumiennego i starannego wykonywania pracy oraz dbania o dobro zakładu pracy i jego mienie. W efekcie tego pracownik nie może powoływać się na naruszenie przez pracodawcę jego dóbr osobistych, w sytuacji gdy pracodawca otworzy wiadomość ze służbowej skrzynki e-mailowej.
Czy pracownik musi zostać poinformowany o zainstalowaniu w aucie służbowym GPS >>
Inną natomiast kwestią są działania, jakie może podjąć pracodawca, który przy wykonywaniu swoich czynności kontrolnych ustali, że korespondencja znajdująca się na służbowej skrzynce e-mailowej jest korespondencją prywatną pracownika. W takiej sytuacji nie może zapoznawać się z treścią tej korespondencji oraz jej przechowywać, co w sposób jednoznaczny wynika z przepisu art. 111 k.p., a także przepisów art. 23 k.c.
Gdy pracodawca wyrazi zgodę
Odrębnym zagadnieniem jest ustalenie zakresu uprawnień kontrolnych pracodawcy, jeżeli wyraził on zgodę na korzystanie przez pracowników ze służbowej skrzynki e-mailowej do celów prywatnej korespondencji lub zezwolił na posługiwanie się Internetem do korzystania z prywatnej skrzynki e-mailowej pracownika. Powszechnie przyjętą praktyką jest ustalanie między stronami stosunku pracy szczegółowych zasad wykorzystywania przez pracownika do celów prywatnych innych urządzeń należących do pracodawcy, np. samochodu służbowego lub telefonu komórkowego. Dokonywanie takich ustaleń nie budzi wątpliwości i nie wymaga dodatkowego umocowania ustawowego. O doborze narzędzi kontrolnych powinien decydować pracodawca, z uwzględnieniem jednej z podstawowych zasad prawa pracy, jaką jest szanowanie godności i innych dóbr osobistych pracownika.
W związku z tym, że w piśmiennictwie pojawia się wiele często niezgodnych ze sobą opinii na temat dopuszczalności i zakresu kontroli pracownika, sugeruje się, aby dla bezpieczeństwa pracodawcy regulował on kwestie zgody lub jej braku na wykorzystanie do celów prywatnych służbowego komputera lub telefonu komórkowego w przepisach wewnątrzzakładowych, np. w regulaminie pracy.
Jeżeli pracodawca nie decyduje się na uregulowanie tych kwestii w regulaminie pracy, powinien informacje o kontrolach i sposobach ich przeprowadzenia podać do wiadomości publicznej w sposób zapewniający dotarcie do wszystkich zatrudnionych. Takie postępowanie jest zgodne z art. 94 pkt 1 Kodeksu pracy.
Podstawa prawna:
- art. 111, art. 22 § 1, art. 94 pkt 1, art. 100 § 1, art. 128 Kodeksu pracy,
- art. 23 Kodeksu cywilnego.