Pracownikowi, który został zaliczony do znacznego i umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, przysługuje urlop dodatkowy w wymiarze 10 dni w roku (art. 19 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych; zwanej dalej ustawą). Jego przyznanie powoduje zwiększenie wymiaru urlopu zwykłego, który łącznie może wynieść nawet do 30 lub 36 dni urlopu w roku kalendarzowym, w zależności od ogólnego stażu pracy. Zatrudnionemu krócej niż 10 lat przysługuje 20 dni urlopu zwykłego i 10 dni dodatkowego, a gdy jego staż pracy wynosi co najmniej 10 lat – 26 dni urlopu zwykłego i 10 dodatkowego.
Dodatkowy urlop nie przysługuje, jeżeli pracownik niepełnosprawny:
- ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych (np. pracownik naukowy PAN ma prawo do 36 dni urlopu),
- jest uprawniony do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów, np. dla sędziów lub dla pracowników zatrudnionych przy pracy szczególnie uciążliwej; jednak gdy wymiar dodatkowego urlopu na podstawie odrębnych przepisów byłby niższy niż 10 dni roboczych, pracownikowi będzie przysługiwał urlop dodatkowy w całości,
- jest zaliczony jedynie do lekkiego stopnia niepełnosprawności.
Zwolnienie na poszukiwanie pracy a ekwiwalent >>
Pierwszy dodatkowy urlop
Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego pracownik nabywa po przepracowaniu 1 roku po dniu zaliczenia go do znacznego bądź umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Zaliczenia takiego dokonują zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności (miejskie lub powiatowe). Urlop dodatkowy będzie przysługiwać w wymiarze pełnych 10 dni, niezależnie od tego, czy pracownik nabędzie do niego prawo na początku czy na końcu danego roku kalendarzowego.
Przykład
Pracownik zatrudniony na czas określony został zaliczony do znacznego stopnia niepełnosprawności w połowie grudnia 2009 r. Prawo do dodatkowego urlopu nabędzie po upływie roku od dnia otrzymania orzeczenia o niepełnosprawności, a więc w tym przypadku w połowie grudnia 2010 r. (pod warunkiem, że w tym czasie będzie świadczył pracę). Zatem dodatkowe 10 dni urlopu będzie mógł wykorzystać już w grudniu 2010 r.
Należy pamiętać, że ani Kodeks pracy, ani przepisy ustawy o rehabilitacji nie uzależniają prawa do dodatkowego urlopu wypoczynkowego od złożenia pracodawcy wniosku o jego przyznanie. Sąd Najwyższy w wyroku z 29 czerwca 2005 r. stwierdził, że prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego przysługuje pracownikowi zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, chociażby nie wystąpił do pracodawcy o przyznanie takiego urlopu (II PK 339/04). Oznacza to również, że nieprzedstawienie przez pracownika orzeczenia o zaliczeniu do konkretnego stopnia niepełnosprawności nie pozbawia go prawa do dodatkowego urlopu. Pracodawca musi więc udzielić takiego urlopu nie tylko od chwili dowiedzenia się o dodatkowym uprawnieniu pracownika, ale od momentu powstania tego uprawnienia.
Delegacja ustawowa do Kodeksu pracy
Do udzielania dodatkowego urlopu mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy (art. 66 ustawy). A zatem urlop dodatkowy musi być udzielany w naturze, można go uwzględniać w planie urlopów, dzielić na części (na wniosek pracownika) oraz przesuwać termin jego wykorzystania. Niewykorzystany w danym roku kalendarzowym dodatkowy urlop przechodzi na rok następny, a w przypadku jego niewykorzystania do dnia rozwiązania umowy o pracę pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny. W razie ustania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego urlop dodatkowy przysługuje proporcjonalnie do okresu zatrudnienia w tym roku.
Przykład
Pracownikowi z 12-letnim stażem pracy w maju 2008 r. minął rok od zaliczenia go do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Jego umowa o pracę rozwiązała się w czerwcu 2009 r. Urlop przysługujący mu u tego pracodawcy wynosił połowę (6/12) z 36 dni (26 dni urlopu zwykłego + 10 dni urlopu dodatkowego), a więc 18 dni.
Podobnie jak przy zwykłym urlopie wymiar dodatkowego urlopu pracownika niepełnosprawnego zatrudnionego na część etatu oblicza się proporcjonalnie do wymiaru etatu, łącznie z urlopem zwykłym. Sumuje się więc urlop zwykły wynikający ze stażu pracy i dodatkowy urlop (np. 20 dni + 10 dni) i mnoży przez wymiar etatu pracownika (np. 30 dni x 1/5 etatu = 6 dni urlopu).
Przeliczanie na godziny
Urlopu udziela się na dni (które są dla pracownika dniami pracy zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy) w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu (art. 1542 § 1 k.p.). Jednak, rozliczając urlop osób zaliczonych do znacznego i umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, należy uwzględnić przewidziane dla nich normy czasu pracy, które wynoszą 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo (art. 15 ustawy). Jeden dzień urlopu (zarówno zwykłego, jak i dodatkowego) takiego pracownika odpowiada więc 7 godzinom pracy (art. 1542 § 3 k.p.).
Wynagrodzenie za okres zwolnienia od świadczenia pracy >>
Pracownicy o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności mogą mieć rocznie prawo do 210 godzin urlopu:
- 20 dni urlopu zwykłego x 7 godz. = 140 godz.,
- 10 dni urlopu dodatkowego x 7 godz. = 70 godz.,
albo do 252 godzin urlopu:
- 26 dni urlopu zwykłego x 7 godz. = 182 godz.,
- 10 dni urlopu dodatkowego x 7 godz. = 70 godz.
Obniżonych norm czasu pracy nie stosuje się do pracowników niepełnosprawnych zatrudnionych przy pilnowaniu oraz gdy na wniosek pracownika zgodę na zatrudnienie bez ograniczeń czasowych wyrazi lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne albo lekarz sprawujący opiekę nad niepełnosprawnym (art. 16 ustawy). W tych dwóch przypadkach jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy.
Urlop dodatkowy a turnus rehabilitacyjny
Pracownicy o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności mają prawo raz w roku uczestniczyć w turnusie rehabilitacyjnym, na który przysługuje płatne zwolnienie z pracy. Jednak w razie wyjazdu na turnus łączny wymiar urlopu dodatkowego oraz zwolnienia z pracy przeznaczonego na udział w rehabilitacji nie może przekroczyć 21 dni roboczych (art. 20 ustawy). Oznacza to, że pracownik, który w danym roku przebywał już 21 dni na turnusie rehabilitacyjnym, nie skorzysta w tym samym roku z dodatkowego urlopu.
Podstawa prawna:
- art. 154 Kodeksu pracy,
- wyrok SN z 29 czerwca 2005 r. (II PK 339/04, OSNP 2006/9–10/150).