Obowiązkiem pracodawcy jest zapoznanie pracownika, który podejmuje pracę na określonym stanowisku, z zakresem jego obowiązków, sposobem wykonywania pracy oraz podstawowymi uprawnieniami (art. 94 pkt 1 k.p.). Przepisy nie nakładają obowiązku sporządzenia takiego zakresu czynności w formie pisemnej.
Jak ustalać zakres czynności
Zakres zadań, którymi może być obarczany pracownik, jest wyznaczony rodzajem pracy i każdy pracodawca musi go określić w umowie o pracę (art. 29 § 1 pkt 1 k.p.). W treści umów często spotyka się zapisy precyzujące zajmowane przez pracownika stanowisko, a tym samym rodzaj wykonywanej przez niego pracy, np. specjalista ds. sprzedaży, księgowa ds. rozliczeń faktur, referent ds. marketingu, sprzedawca, magazynier. Konkretne zadania, które pracownik ma wykonywać, mogą być mu przekazane w formie ustnej (wyrok SN z 7 stycznia 1998 r., I PKN 457/97). Jednak pisemna forma zakresu czynności przynosi wymierne korzyści zarówno pracodawcy, jak i pracownikowi. Obie strony (pracodawca i pracownik) mają jasną sytuację, czego od siebie oczekiwać.
WAŻNE!
Zakres czynności stanowi doprecyzowanie określonego w umowie rodzaju pracy, dlatego nie może wykraczać poza jego ramy.
W przywołanym wyżej wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, że „zakres i miara szczegółowości instrukcji dotyczących pracy powinny być przy tym adekwatne do jej charakteru i stopnia złożoności, a także wykształcenia pracownika i jego zawodowego doświadczenia. Im praca jest mniej skomplikowana, a pracownik nie należy do osób podejmujących pierwsze zatrudnienie i wymagających społeczno-zawodowej adaptacji w zakładzie, tym prostszy i bardziej ogólny może być wspomniany instruktaż” (dotyczący zakresu wykonywanych zadań).
Zakres czynności najprościej można sporządzić przez wypunktowanie zadań, które będą należały do pracownika.
Zadaj pytanie: Forum Kadry- Zatrudnianie i zwalnianie
Oprócz czynności można wskazać również:
- podległość służbową pracownika,
- za co pracownik będzie odpowiedzialny oraz
- uprawnienia pracownika.
Zakres czynności nie musi być integralną częścią umowy o pracę. W takim wypadku niepodpisanie zakresu czynności nie pozbawia pracodawcy lub przełożonych prawa do żądania od pracownika określonych w nim zadań. Na dokumencie takim należy jednak zaznaczyć, że udostępniono go pracownikowi, który odmówił odbioru takiego dokumentu.
Pracodawcy, którzy decydują się na włączenie zakresu czynności do treści umowy, muszą uzgodnić wszystkie punkty z pracownikiem, a ponadto uzyskać jego akceptację w formie podpisu.
Inne polecenia przełożonego
Prawie w każdym dokumencie ustalającym zakres czynności pracownika pojawia się punkt zobowiązujący pracownika do wykonywania „innych poleceń przełożonego”. Należy jednak pamiętać, że taki zapis upoważnia pracodawcę do wydawania poleceń tylko w granicach określonych rodzajem umówionej pracy. Szerokie rozumienie takiego zapisu tak naprawdę może prowadzić do zmiany rodzaju pracy wykonywanej przez pracownika w stosunku do tego, jaki określony został w umowie o pracę.
Przykład
Pracownik jest zatrudniony na stanowisku informatyka. Przełożony, korzystając z zapisu w zakresie czynności nakładającym obowiązek wykonywania innych poleceń, nakazał pracownikowi sprzątanie budynku w czasie choroby pracownicy, której zadaniem było utrzymywanie pomieszczeń w czystości.
Takie wydanie polecenia jest niezgodne z prawem, gdyż wykracza poza rodzaj umówionej pracy określony w umowie o pracę. Pracownik może odmówić wykonania tego rodzaju pracy i nie powinien z tego tytułu ponosić konsekwencji, np. w postaci nałożenia kary regulaminowej, potrącenia premii itp.
Zmiana zakresu czynności a zmiana umowy o pracę
Pracodawca nie musi się obawiać, że w razie konieczności zmiany zakresu czynności czy polecenia pracownikowi wykonania „innego zadania” zawsze będzie musiał zmieniać treść umowy o pracę. Zmiany zakresu czynności pozostające w zgodzie z rodzajem umówionej pracy nie wymagają zmiany treści umowy o pracę (wyrok SN z 7 listopada 1974 r., I PR 332/74). W sytuacji gdy czynności, które mają być wykonywane przez pracownika, wykraczają poza granice umówionego rodzaju pracy, zmiany zakresu czynności należy wprowadzić w drodze wypowiedzenia zmieniającego albo porozumienia zmieniającego do umowy o pracę. Zmianie w takim przypadku ulegnie rodzaj wykonywanej pracy.
Przykład
Pracownik zatrudniony na stanowisku sprzedawcy otrzymał od przełożonego polecenie prowadzenia magazynu narzędziowego. Charakter wykonywanych czynności w magazynie jest odmienny od zadań, które pracownik realizował dotychczas. Zmiana zatem powinna w pierwszej kolejności objąć treść umowy o pracę (zmiana stanowiska: sprzedawca-magazynier).
Wypowiedzenie warunków pracy (w zakresie rodzaju wykonywanej pracy) będzie dokonane wówczas, gdy w formie pisemnej zaproponowano pracownikowi nowe warunki. W takim wypadku umowa o pracę z pracownikiem, który do połowy okresu wypowiedzenia złożył pracodawcy oświadczenie o nieprzyjęciu proponowanych warunków, ulegnie rozwiązaniu wraz z upływem okresu wypowiedzenia. Przyjęcie natomiast przez pracownika nowych warunków pracy skutkuje ich wejściem w życie po upływie okresu wypowiedzenia. Nie można zapominać, że do wypowiedzenia zmieniającego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące definitywnego wypowiedzenia umowy o pracę, m.in. podanie uzasadnienia, czy obowiązek konsultacji wypowiedzenia ze związkami zawodowymi w przypadku umów na czas nieokreślony (art. 42 § 1, 2 i 3 k.p.).
Zobacz również: Uprawnienia pracownika w związku z bezprawnym wypowiedzeniem
W niektórych przypadkach może powstać konieczność czasowego powierzenia pracownikowi innej pracy niż ta określona w umowie. W takich sytuacjach można skorzystać z przepisu, który pozwala pracodawcy oddelegować pracownika do innej pracy bez wypowiedzenia zmieniającego (art. 42 § 4 k.p.). Powierzenie innej pracy może nastąpić na okres nie dłuższy niż 3 miesiące w roku kalendarzowym. Nie wolno zapominać, że praca musi odpowiadać kwalifikacjom pracownika. Należy przez to rozumieć nie tylko przygotowanie zawodowe pracownika, ale także właściwości psychofizyczne, predyspozycje psychiczne oraz zdolności do wykonywania określonych czynności z punktu widzenia zdrowia fizycznego (wyrok SN z 4 października 2000 r., I PKN 61/00).
Podstawa prawna:
- art. 29 § 1 pkt 1, art. 42, 94 pkt 1 Kodeksu pracy,
- orzeczenia Sądu Najwyższego:
- wyrok z 7 stycznia 1998 r. (I PKN 457/97, OSNP 1998/22/653),
- wyrok z 7 listopada 1974 r. (I PR 332/74, OSNC 1975/6/103),
- wyrok z 4 października 2000 r. (I PKN 61/00, Pr. Pracy 2001/5/33).