Powstrzymywanie się od wykonywania pracy – to jedno z najważniejszych uprawnień pracowniczych w procesie pracy. Pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz jednocześnie stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia pracownika, albo gdy wykonywana praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom.
Powstrzymywanie się pracownika od wykonywania pracy w warunkach nieodpowiadających przepisom bhp nie stanowi naruszenia obowiązku świadczenia pracy tylko wtedy, gdy pracownik zawiadomił o tym niezwłocznie przełożonego. Powstrzymanie się od wykonywania pracy zagrażającej zdrowiu pracownika może w konkretnych okolicznościach sprawy stanowić nawet przedmiot pracowniczego obowiązku dbałości o dobro pracodawcy.
Jeżeli zachodzi realne i bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia, a powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik może oddalić się z miejsca zagrożenia, o czym również ma obowiązek poinformowania przełożonego. Oddalenie się z miejsca zagrożenia to nie to samo co opuszczenie pracy, pracownik bowiem w dalszym ciągu pozostaje w dyspozycji pracodawcy.
Pracownik nie może ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla niego konsekwencji z powodu powstrzymania się od pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia.
Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w powyższych przypadkach pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia według zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop.
Powstrzymanie się od wykonywania pracy może trwać tak długo, jak długo będzie utrzymywał się stan bezpośredniego zagrożenia.
Pracownik ma także prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w wypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób. Dotyczy to jednak wyłącznie prac wymienionych w załączniku do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (DzU nr 62, poz. 287), np. prac przy obsłudze żurawi wieżowych i samojezdnych, prac kontrolera ruchu lotniczego. Przykładem złego stanu psychofizycznego może być np. przemęczenie czy złe samopoczucie. W tej sytuacji pracownikowi nie przysługuje jednak wynagrodzenie.
Prawo do powstrzymywania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w omówionych warunkach nie przysługuje pracownikom, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia. Uprawnienie to w szczególności nie dotyczy personelu lekarsko-pielęgniarskiego w zakresie jego obowiązków pracowniczych.