Pracownik samorządowy – to pracownik zatrudniony w:
- urzędzie marszałkowskim oraz wojewódzkiej samorządowej jednostce organizacyjnej,
- starostwie powiatowym oraz powiatowej jednostce organizacyjnej,
- urzędzie gminy, jednostce pomocniczej gminy, gminnej jednostce budżetowej i samorządowym zakładzie budżetowym,
- biurze (jego odpowiedniku) związków jednostek samorządu terytorialnego oraz samorządowych zakładów budżetowych utworzonych przez te związki,
- biurze (jego odpowiedniku) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego.
Status pracowników samorządowych regulowany jest odrębnym od Kodeksu pracy aktem prawnym, przy czym Kodeks stosuje się w sprawach nieuregulowanych ustawą o pracownikach samorządowych.
Pracownicy samorządowi są zatrudniani na podstawie:
- wyboru: marszałek województwa, wicemarszałek oraz pozostali członkowie zarządu województwa – jeżeli statut województwa tak stanowi; starosta, wicestarosta oraz pozostali członkowie zarządu powiatu – jeżeli statut powiatu tak stanowi; wójt (burmistrz, prezydent miasta), natomiast w związkach jednostek samorządu terytorialnego: przewodniczący zarządu związku i pozostali członkowie zarządu – jeżeli statut związku tak stanowi;
- powołania: zastępca wójta (burmistrza, prezydenta miasta), skarbnik gminy, skarbnik powiatu, skarbnik województwa;
- umowy o pracę – pozostali pracownicy samorządowi.
Pracownicy samorządowi mogą być zatrudniani na stanowiskach: urzędniczych, w tym kierowniczych stanowiskach urzędniczych, doradców i asystentów oraz pomocniczych i obsługi.
Pracownikiem samorządowym może być osoba, która:
- jest obywatelem polskim (przy czym kierownik danej jednostki może wskazać stanowiska, o które mogą ubiegać się też obywatele Unii Europejskiej oraz obywatele innych państw, którym na podstawie umów międzynarodowych lub przepisów prawa wspólnotowego przysługuje prawo do podjęcia zatrudnienia w Polsce. Przepisy przewidują, że możliwość zatrudnienia osoby nieposiadającej obywatelstwa polskiego możliwa jest tylko na stanowisku, na którym wykonywana praca nie polega na bezpośrednim lub pośrednim udziale w wykonywaniu władzy publicznej i funkcji mających na celu ochronę generalnych interesów państwa. Potencjalny urzędnik–obcokrajowiec musi także posługiwać się językiem polskim, którego znajomość powinna być potwierdzona dokumentem określonym w przepisach o służbie cywilnej,
- ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych,
- posiada kwalifikacje zawodowe wymagane do wykonywania pracy na określonym stanowisku.
W zależności od formy zatrudnienia pracownikom samorządowym mogą być stawiane dodatkowe wymagania, np. pracownik zatrudniony na podstawie wyboru lub powołania nie może być skazany prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe, a pracownik piastujący funkcję kierowniczą powinien mieć minimum 3-letnie doświadczenie – zgodne z wymaganiami na danym stanowisku oraz wykształcenie wyższe pierwszego lub drugiego stopnia.
Nabór kandydatów na wolne stanowiska urzędnicze, w tym na kierownicze stanowiska urzędnicze, jest z zasady otwarty i konkurencyjny. Ogłoszenie o wolnym stanowisku urzędniczym oraz o naborze kandydatów na to stanowisko umieszcza się w Biuletynie Informacji Publicznej.
Pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym podlega okresowej ocenie, którą dokonuje na piśmie bezpośredni przełożony pracownika co najmniej raz na 2 lata, przy czym nie częściej niż raz na 6 miesięcy.
Na żądanie osoby upoważnionej do dokonywania czynności w sprawach z zakresu prawa pracy pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym, w tym na stanowisku kierowniczym, jest zobowiązany złożyć oświadczenie o stanie majątkowym.