Związek zawodowy – to dobrowolna i samorządna organizacja ludzi pracy, powołana do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych.
Związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji.
Prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych mają pracownicy bez względu na podstawę stosunku pracy, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, jeżeli nie są pracodawcami. Do związków mogą też wstąpić osoby wykonujące pracę nakładczą, przejście na emeryturę lub rentę zaś nie pozbawia osób przynależących do związku prawa przynależności bądź wstępowania do innej organizacji zawodowej.
Nikt nie może ponosić ujemnych następstw z powodu przynależności do związku zawodowego lub pozostawania poza nim albo wykonywania funkcji związkowej. W szczególności nie może to być warunkiem nawiązania stosunku pracy i pozostawania w zatrudnieniu oraz awansowania pracownika.
Celem związków jest reprezentacja pracowników oraz obrona ich godności, praw oraz interesów materialnych i moralnych, zarówno zbiorowych, jak i indywidualnych.
Związki zawodowe współuczestniczą również w tworzeniu korzystnych warunków pracy, bytu i wypoczynku, natomiast w zakresie praw i interesów zbiorowych związki zawodowe reprezentują wszystkich pracowników, niezależnie od ich przynależności związkowej.
Na wniosek pracownika niezrzeszonego związek zawodowy może podjąć się obrony jego praw i interesów wobec pracodawcy.
Związki zawodowe mają prawo tworzyć ogólnokrajowe zrzeszenia związków zawodowych, tzw. federacje, ogólnokrajowe związki zawodowe i zrzeszenia związków zawodowych zaś mogą tworzyć ogólnokrajowe organizacje międzyzwiązkowe, tj. konfederacje.
Związek zawodowy powstaje z mocy uchwały o jego utworzeniu, podjętej przez co najmniej 10 osób uprawnionych do tworzenia związków. Związek podlega następnie obowiązkowi rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. Z dniem zarejestrowania nabywa osobowość prawną.
Związki zawodowe dysponują szerokim zakresem uprawnień, m.in. organizacja związkowa reprezentatywna w rozumieniu ustawy z 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego ma prawo opiniowania założeń i projektów aktów prawnych w zakresie objętym zadaniami związków zawodowych. Organy władzy i administracji rządowej oraz organy samorządu terytorialnego kierują założenia albo projekty aktów prawnych do odpowiednich władz statutowych związku celem zasięgnięcia opinii. Związkom zawodowym przysługuje prawo prowadzenia rokowań zbiorowych oraz zawierania układów zbiorowych pracy, a także innych porozumień przewidzianych przepisami prawa pracy. Sprawują kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy oraz uczestniczą w nadzorze nad przestrzeganiem przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Do szczegółowych uprawnień związków należy głównie opiniowanie: wypowiedzeń warunków płacy lub pracy, wypowiedzeń umowy o pracę na czas nieokreślony, rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia, przyznawania pracownikom nagród i wyróżnień, rozwiązania bez wypowiedzenia stosunku pracy kobiecie w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego, wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem pełniącym funkcję z wyboru w organizacji związkowej poza zakładem pracy. Mają też ogromny wpływ na kształt wewnątrzzakładowych aktów prawnych, w tym regulaminu wynagradzania, regulaminu pracy, regulaminu warunków korzystania z usług i świadczeń socjalnych oraz regulaminu premiowania.