Już dwa lata temu, bo w grudniu 2021 r. Komisja UE zaproponowała projekt dyrektywy w sprawie poprawy warunków pracy za pośrednictwem platform internetowych. W dniu 13 grudnia 2023 r. Komisja UE ogłosiła, że zawarte zostało porozumienie polityczne osiągnięte między Parlamentem Europejskim a państwami członkowskimi UE w sprawie dyrektywy. Po formalnym zatwierdzeniu porozumienia przez Parlament Europejski i Radę państwa członkowskie będą miały dwa lata na transpozycję dyrektywy UE do prawa krajowego. To ważny krok dla dalszego procedowania m.in. osób świadczących pracę w ramach np. Uber czy Glovo.
Dyrektywa w sprawie pracy platformowej
Dyrektywa ma na celu zapewnienie, aby osoby pracujące za pośrednictwem cyfrowych platform pracy mogły w pełni korzystać z praw pracowniczych i świadczeń społecznych, do których są uprawnione. W dyrektywie określono środki mające na celu prawidłowe określenie statusu zatrudnienia osób pracujących za pośrednictwem platform oraz promowanie przejrzystości i sprawiedliwości w zarządzaniu algorytmicznym (tj. zautomatyzowanych systemach wspierających lub zastępujących funkcje kierownicze).
W swoich wytycznych politycznych przewodnicząca Ursula von der Leyen podkreśliła, że "transformacja cyfrowa przynosi szybkie zmiany, które wpływają na nasze rynki pracy". Dyrektywa w sprawie poprawy warunków pracy za pośrednictwem platform internetowych jest jedną z kluczowych inicjatyw planu działania na rzecz Europejskiego filaru praw socjalnych.
Dane dotyczące pracy platformowej
Cyfrowe platformy pracy to przedsiębiorstwa internetowe, które pośredniczą i organizują pracę świadczoną przez pracowników lub osoby samozatrudnione klientom zewnętrznym, za pośrednictwem platform internetowych. Legislatorzy uważają, że osoby pracujące za pośrednictwem platform nie mają zapewnionych przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy, a wręcz, że istnieją zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa tych osób, ponieważ nie mają ochrony socjalnej.
- Obecnie w UE działa ponad 500 cyfrowych platform pracy.
- Ponad 90 proc. cyfrowych platform pracy w UE klasyfikuje osoby pracujące za ich pośrednictwem jako samozatrudnione, a zatem nie jako pracowników zatrudnionych w ramach umów o pacę.
- Spośród szacowanych 28 mln osób pracujących za pośrednictwem platform w UE w 2021 r. 5,5 mln może być obecnie błędnie sklasyfikowanych.
Domniemanie stosunku pracy przy pracy platformowej
Dyrektywa ustanawia prawne domniemanie stosunku pracy w celu określenia, czy platforma kwalifikuje się jako pracodawca. Jeśli platforma spełnia 2 z tych wskaźników, jest uważana za "pracodawcę". Oczywiście platforma lub osoba, której dotyczy wniosek, może podważyć to domniemanie, przedstawiając dowody na to, że dana osoba lub określona kategoria osób pracujących za pośrednictwem platformy jest prawidłowo zaklasyfikowana jako osoba samozatrudniona, a nie pracownik.
Jak podaje Komisja Europejska: dzięki temu domniemaniu osoby pracujące za pośrednictwem platform internetowych będą mogły korzystać z praw pracowniczych i socjalnych związanych z ich statusem "pracownika", takich jak płaca minimalna (w stosownych przypadkach), negocjacje zbiorowe, ochrona czasu pracy i zdrowia, płatny urlop, zasiłki dla bezrobotnych i chorobowe itp. Z drugiej strony, osoby faktycznie samozatrudnione będą nadal prowadzić swoją działalność bez zmiany swojego statusu.
Zarządzanie algorytmiczne
Dyrektywa ustanawia nowe przepisy regulujące stosowanie zautomatyzowanych systemów monitorowania i podejmowania decyzji na cyfrowych platformach pracy. Sprzyja to większej przejrzystości i odpowiedzialności w zarządzaniu algorytmicznym, umożliwiając ludziom świadomość i kwestionowanie decyzji wpływających na ich warunki pracy. Mają oni prawo do informacji o zautomatyzowanych systemach i sposobie ich funkcjonowania. Dyrektywa nakłada również obowiązek sprawowania nadzoru przez człowieka nad zautomatyzowanymi systemami w celu zapewnienia ich zgodności z warunkami pracy oraz zapewnia prawo do kwestionowania zautomatyzowanych decyzji, takich jak zamykanie lub zawieszanie rachunków. Cyfrowe platformy pracy nie będą mogły gromadzić danych osobowych, dopóki osoby pracujące za pośrednictwem platform nie będą zalogowane na swoich platformach.
Konsultacje i informacje
Dyrektywa wprowadza wymóg informowania przedstawicieli osób pracujących za pośrednictwem platform internetowych i konsultowania się z nimi w sprawie decyzji dotyczących zarządzania algorytmami. Zwraca się do platform o ustanowienie kanałów komunikacji, dzięki którym pracownicy i ich przedstawiciele mogą się organizować.
Ochrona przed rozwiązaniem umowy
Pracownik platformowy powinien mieć prawo wyjaśnienia spornych faktów, okoliczności i powodów decyzji podejmowanych przez platformę (np. o obniżeniu wynagrodzenia, zawieszeniu współpracy czy rozwiązaniu umowy).
Decyzja platformy powinna być przedstawiona na piśmie i uzasadniona. Jeżeli zdaniem pracownika jest niewystarczająca, w ciągu tygodnia platforma powinna się ponownie wypowiedzieć, dokonując szczegółowego przeglądu w systemie. Jeżeli decyzja nadal narusza prawa pracownik platformowego może ona zostać zobowiązana do wypłaty odszkodowania a sprawa może skończyć się w sądzie.