Często pracodawcy nie rozwiązują umów na czas określony zgodnie z ustawą o zwolnieniach grupowych, ale na podstawie art. 33 k.p. i klauzuli o możliwości wypowiedzenia. Należy podkreślić, że takie działanie nie wywiera spodziewanego skutku. Jeżeli rzeczywista przyczyna wypowiedzenia umowy nie leży po stronie pracownika, należy stosować ustawę o zwolnieniach grupowych. Oznacza to obowiązek wypłaty odprawy, a w razie zwolnień określonej w ustawie liczby pracowników - konieczność stosowania procedury zwolnień grupowych. Potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z 4 grudnia 2008 r., zgodnie z którym rozwiązanie umów na czas określony z wieloma pracownikami powoduje konieczność wszczęcia procedury związanej ze zwolnieniami grupowymi.
Przykład
Pracodawca zatrudniał 7 pracowników na podstawie umów o pracę na czas określony - 3 lat, zawierających klauzulę o możliwości ich rozwiązania za 2-tygodniowym wypowiedzeniem. Pracodawca przeprowadzał zwolnienia grupowe. W wypowiedzeniu powołał się jednak nie na ustawę o zwolnieniach grupowych, ale na klauzulę. Pracownicy odwołali się do sądu pracy, który przyznał im odprawę z tytułu zwolnień grupowych oraz odszkodowanie z tytułu naruszenia przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę (brak procedury zwolnień grupowych w odniesieniu do wypowiedzenia umów tym pracownikom).
Warto zauważyć, że odprawa przysługuje także w razie wypowiedzenia umowy o pracę na czas zastępstwa. Nie ma znaczenia, że ustawa nie wprowadza odrębnego trybu wypowiedzenia tej umowy i pracodawca wypowiada umowę według przepisów Kodeksu pracy. To samo dotyczy umowy na okres próbny. Przepisy ustawy stosuje się bowiem do wszystkich rodzajów umów o pracę.
Zmiana umowy
Warunkiem stosowania ustawy o zwolnieniach grupowych jest rozwiązanie umowy o pracę z inicjatywy pracodawcy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Oznacza to, że przepisów tej ustawy nie stosuje się, gdy:
- umowy o pracę rozwiązały się z upływem czasu, na który były zawarte,
- pracodawca odmówił ponownego zatrudnienia po upływie czasu, na jaki umowa była zawarta.
Ze względu na niestosowanie ustawy o zwolnieniach grupowych w sytuacjach wskazanych wyżej, niekiedy pracodawcy zmuszają pracowników do zawierania porozumień zmieniających, których skutkiem jest zmiana umowy na czas nieokreślony w umowę na czas określony z terminem końcowym wskazanym przez pracodawcę. Pracownik co do zasady nie ma prawa odwołania się do sądu pracy od zawartego porozumienia zmieniającego. Jednak ze względu na odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego o tzw. wadach oświadczeń woli (art. 82-88 k.c.) przez art. 300 k.p. pracownik może uchylić się od skutków zawartego porozumienia i domagać się przed sądem odprawy, jeżeli wykaże, że wyraził zgodę w wyniku groźby, podstępu czy błędu.
Wypowiedzenie zmieniające
Akceptowane i stosowane są wyroki Sądu Najwyższego, zgodnie z którymi ustawa o zwolnieniach grupowych znajdzie zastosowanie także wtedy, gdy pracodawca z przyczyn ekonomicznych, organizacyjnych itp. wypowie warunki pracy i płacy, a pracownik odmówi przyjęcia nowych warunków i umowa o pracę rozwiąże się (wyroki: z 16 listopada 2000 r., z 4 lipca 2001 r.). Wyjątkowo, jeżeli pracownik bezzasadnie odmówi przyjęcia nowych warunków, wówczas ustawy nie stosuje się i pracodawca nie musi wypłacić odprawy. Wynika to z tego, że przyczyny niedotyczące pracowników nie są wyłącznymi przyczynami rozwiązania stosunku pracy (wyrok SN z 7 lipca 2000 r.). Wątpliwości budzi pytanie, czy procedurę zwolnień grupowych powinien stosować pracodawca, który nie zwalnia pracowników, lecz jedynie zmienia licznej grupie warunki pracy lub płacy przez wypowiedzenie zmieniające, np. obniża wynagrodzenie lub wymiar etatu.
Na ten temat wypowiedział się Sąd Najwyższy, który w wyroku z 17 maja 2007 r. stwierdził, że do wypowiedzeń zmieniających należy stosować całą tę procedurę.
Wynika to z obowiązku odpowiedniego stosowania przepisów o wypowiadaniu umów o pracę (art. 42 § 1 k.p.). A zatem zaproponowanie pracownikom w wypowiedzeniu zmieniającym bardzo niekorzystnych warunków, przy założeniu, że odmówią ich przyjęcia i umowy o pracę rozwiążą się, nie prowadzi do uniknięcia stosowania procedury zwolnień grupowych.
Wydłużenie okresu zwolnień
Skutecznym sposobem na ominięcie procedury związanej ze zwolnieniami grupowymi i przejściem na zwolnienie indywidualne jest wydłużenie okresu dokonywanych zwolnień. W takim przypadku pracodawca musi wypłacać odprawę, ale korzysta z ułatwień w wypowiadaniu umów o pracę przewidzianych w ustawie.
Trzeba pamiętać, że grupowymi można nazwać zwolnienia, które w okresie nieprzekraczającym 30 dni obejmują określoną liczbę pracowników (art. 1 ust. 1 ustawy). Rozstrzygnięcia wymaga, czy należy uwzględniać daty, w których pracodawca dokonał wypowiedzeń (zawarł porozumienia) czy też daty, kiedy nastąpiło rozwiązanie stosunków pracy.
Przyjmuje się, że do ustalania liczby zwolnień decydująca jest liczba wypowiedzeń dokonanych w ciągu 30 dni, uzupełniona liczbą zawartych w tym okresie porozumień. Należy pamiętać, że koniecznym warunkiem zaliczania porozumień o rozwiązaniu umowy do zwolnień grupowych jest to, aby było ich co najmniej 5.
Przykład
Pracodawca zatrudniający 55 pracowników od 15 do 30 kwietnia br. zawarł 6 porozumień o rozwiązaniu umowy o pracę. Jednocześnie 17 kwietnia rozwiązało się 5 umów o pracę w wyniku porozumień zawartych 17 marca. Wprawdzie w okresie od 15 do 30 kwietnia odeszło z zakładu pracy 10 pracowników, ale tylko 6 z nich należy uwzględnić przy ocenie, czy miało miejsce zwolnienie grupowe. Bierze się bowiem pod uwagę jedynie daty, w których pracodawca zawarł porozumienia.
Termin 30 dni liczy się od dnia, w którym pracodawca złożył pierwsze wypowiedzenie lub zawarł pierwsze porozumienie w sprawie rozwiązania stosunku pracy. Z uwagi na to, że termin ten liczy się jako kolejne 30 dni od dnia złożenia pierwszego wypowiedzenia, może rozpocząć się w dowolnym dniu miesiąca (wyrok SN z 20 września 1994 r.).
Podstawa prawna:
- ustawa z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.),
- wyroki Sądu Najwyższego:
- z 4 grudnia 2008 r. (II PK 137/08, M.P.Pr. 2009/1/3),
- z 17 maja 2007 r. (III BP 5/07, niepubl.),
- z 4 lipca 2001 r. (I PKN 521/00, OSNP 2003/10/244),
- z 16 listopada 2000 r. (I PKN 79/00, OSNP 2002/10/240),
- z 7 lipca 2000 r. (I PKN 728/99, OSNP 2002/2/40),
- z 20 września 1994 r. (I PRN 63/94, OSNP 1995/3/36).