W 2000 r. został zawarty pakiet socjalny między związkami zawodowymi a inwestorem przygotowującym się do przejęcia Elektrowni w P., która była prywatyzowana. Pakiet ten przewidywał zachowanie zatrudnienia oraz zasad wynagradzania w sprywatyzowanej elektrowni. Postanowienia pakietu socjalnego zostały także włączone jako aneks do obowiązującego w elektrowni zakładowego układu zbiorowego pracy.
W 2003 r. z Elektrowni w P. (funkcjonującej już jako spółka) wydzielono kilka firm zajmujących się pracami specjalistycznymi, niezwiązanymi bezpośrednio z podstawową działalnością elektrowni. Jedną z tak powstałych spółek była „E” sp. z o.o., której przedmiotem działalności podstawowej były prace remontowe i serwisowe w elektrowni. Spółkę utworzono z części majątku elektrowni, a 100% udziałów objęła Elektrownia w P. Na zasadzie art. 231 Kodeksu pracy przejęto też pracowników likwidowanych wydziałów elektrowni, które były przejmowane przez nową spółkę.
Nowo utworzona spółka zawarła ze związkami zawodowymi porozumienie, na podstawie którego zakładowy układ zbiorowy pracy obowiązujący w elektrowni miał także obowiązywać w stosunku do pracowników zatrudnionych w chwili utworzenia nowej spółki. Okres obowiązywania tego układu wyznaczono na około 6 lat – do końca 2008 r. Natomiast – co jest ważne dla sprawy – zawarty w 2000 r. pakiet socjalny między inwestorem elektrowni a związkami zawodowymi miał obowiązywać aż 10 lat – do 2010 r.
Gdy okres obowiązywania starego układu zbiorowego dobiegł końca, we wrześniu 2008 r. spółka E. złożyła wypowiedzenia wszystkim pracownikom, których obowiązywał ten układ. Od 1 stycznia 2009 r. zostali oni objęci nowymi przepisami płacowymi – obowiązującym regulaminem wynagradzania spółki, który pozbawił część pracowników wielu świadczeń płacowych (np. „jubileuszówek”, nagród rocznych), inaczej też skalkulowano stawki wynagrodzeń (z reguły zostały one obniżone).
Rozstrzygnięcia sądów
Pracownicy masowo złożyli odwołania do sądu pracy, kwestionując zgodność wypowiedzeń z prawem. W pozwach twierdzili, że wydzielenie spółki miało na celu pogorszenie ich warunków zatrudnienia. Ponadto wskazywali, że nadal obowiązuje pakiet socjalny zawarty w 2000 r. Spółka powinna go też respektować, gdyż jest ona spółką zależną od Elektrowni w P. Elektrownia jest więc – jak to określono – „pracodawcą własnościowym”.
Z poglądami zawartymi w pozwach nie zgodził się sąd zarówno I, jak i II instancji – pozwy i apelacje zostały oddalone. Do Sądu Najwyższego trafiły skargi kasacyjne sześciu pracowników.
Orzeczenie Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy w całości oddalił wszystkie skargi kasacyjne. Wskazał, że pakiet socjalny zawarty w 2000 r. należy uznać za akt prawa pracy. Jak stwierdzono w pakiecie, stanowi on wprost umowę na rzecz osób trzecich – pracowników Elektrowni w P. Aby nie było co do tego wątpliwości, strony zdecydowały o włączeniu pakietu do przepisów układu zbiorowego pracy – co jest słusznym postępowaniem.
Pakiet ten nie może być jednak uznany za nadzwyczajny zbiór norm prawa pracy. Skoro włączono go do układu zbiorowego, to jego normy stały się integralną częścią tego układu.
Porozumienie zawarte w 2003 r. dotyczące obowiązywania układu zbiorowego Elektrowni w P. w spółkach zależnych – i w pozwanej spółce E. – nakazywało stosować u nowych pracodawców układ zbiorowy tylko do końca 2008 r.
Spółka E., nie będąc zresztą stroną układu, postąpiła więc prawidłowo – po upływie okresu stosowania dotychczasowego układu wynikające z niego warunki umów o pracę lub z innych aktów stanowiących podstawę nawiązania stosunku pracy stosuje się do upływu okresu wypowiedzenia tych warunków. Ponadto przy wypowiedzeniu dotychczasowych warunków umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy nie mają zastosowania przepisy ograniczające dopuszczalność wypowiadania warunków takiej umowy lub aktu (art. 2418 § 2 w zw. z art. 24113 § 2 Kodeksu pracy). W elektrowni zawarto dodatkowe porozumienie przedłużające ważność układu zbiorowego (oraz dołączonych doń przepisów pakietu socjalnego) do około 6 lat. Gdyby tego porozumienia nie było, to zgodnie z art. 2418 § 2 k.p. układ zbiorowy, a wraz z nim przepisy pakietu socjalnego obowiązywałyby spółkę tylko rok.
Wnioski
Wszelkie porozumienia lub układy zbiorowe pracy obowiązują tego pracodawcę, który jest jego stroną. W przypadku pakietów socjalnych zasadniczo obowiązują one u pracodawcy, u którego zostały zawarte (tj. gdy inwestor przejmuje dany zakład pracy, którego pracownicy są objęci pakietem). W przypadku dalszych podziałów pracodawcy, u którego obowiązuje pakiet socjalny, zazwyczaj traci on moc – chyba że zostanie zawarte porozumienie w sprawie jego obowiązywania u nowych pracodawców. Tak dzieje się też w przypadku, gdy postanowienia pakietu trafią do układu zbiorowego pracy. Wówczas obowiązują one razem z tym układem będąc jego integralną częścią. Jeżeli porozumienia inaczej nie stanowią, układ zbiorowy, a wraz z nim przepisy pakietu socjalnego (będącego jego częścią) mogą zostać wypowiedziane już po roku od przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę. Pracownicy nie mogą wówczas – kwestionując wypowiedzenia umów o pracę – powoływać się na pakiet socjalny, gdyż uległ on wypowiedzeniu.