Odprawa pośmiertna jest szczególnego rodzaju jednorazowym świadczeniem pieniężnym wynikającym ze stosunku pracy, wypłacanym przez pracodawcę rodzinie zmarłego pracownika (uchwała SN z 15 grudnia 1975 r., I PZP 46/75, OSN 1976/6/123). Przysługuje ona rodzinie pracownika, jeżeli śmierć pracownika nastąpiła w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby (art. 93 k.p.).
Pracodawca nie wypłaca odprawy tylko w przypadku, gdy:
• pracownik nie miał małżonka lub członków rodziny spełniających kryteria do uzyskania renty rodzinnej z FUS,
• pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a wypłacone odszkodowanie jest co najmniej równe przysługującej odprawie.
Prawo do odprawy pośmiertnej jest ściśle związane z osobami, które ustawodawca wskazał jako uprawnione do jej otrzymania. Jeżeli pracownik nie posiadał w chwili śmierci rodziny, pracodawca nie jest zobowiązany do wypłaty tego świadczenia.
Pracodawca nie jest również zobowiązany do wypłaty odprawy, jeśli zawarł z zakładem ubezpieczeń umowę ubezpieczenia pracownika na życie. W razie śmierci takiego pracownika członkowie rodziny otrzymają odszkodowanie od ubezpieczyciela. Dopiero w przypadku, gdy kwota odszkodowania otrzymana od ubezpieczyciela jest niższa od kwoty przysługującej odprawy, pracodawca jest obowiązany wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami (art. 93 § 7 k.p.).
Krąg uprawnionych do odprawy pośmiertnej
Osobami uprawnionymi do odprawy pośmiertnej są:
• małżonek,
• inni członkowie rodziny spełniający warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z FUS (art. 93 § 4 k.p.).
Jeśli prawo do odprawy pośmiertnej przysługuje większej liczbie osób, wówczas pracodawca ma obowiązek wypłacić ją w pełnej wysokości, dzieląc jej kwotę na równe części między wszystkich uprawnionych członków rodziny (art. 93 § 5 k.p.). Natomiast jeżeli po zmarłym pracowniku pozostała tylko jedna osoba uprawniona, pracodawca wypłaca połowę przysługującej odprawy (art. 93 § 6 k.p.).
Wysokość odprawy
Wysokość odprawy zależy od stażu pracy pracownika u danego pracodawcy (art. 93 § 2 k.p.).
Została ona ustalona następująco:
• jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat - przysługuje 1-miesięczne wynagrodzenie,
• jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat - przysługuje 3-miesięczne wynagrodzenie,
• jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat - przysługuje 6-miesięczne wynagrodzenie.
Należy podkreślić, że do okresu zatrudnienia u danego pracodawcy wlicza się poprzednie zatrudnienie, jeżeli zmiana pracodawcy nastąpiła poprzez przejście zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę w trybie art. 231 k.p.
Zasady obliczania odprawy pośmiertnej
Przy ustalaniu wysokości odprawy pośmiertnej stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Oznacza to, że należy zastosować przepisy rozporządzenia z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.). Składniki wynagrodzenia określone w stawce miesięcznej w stałej wysokości uwzględnia się w wysokości należnej w momencie nabycia prawa do odprawy (§ 7 ww. rozporządzenia).
Składniki wynagrodzenia przysługujące pracownikowi za okresy nie dłuższe niż 1 miesiąc uzyskane przez pracownika w okresie 3 miesięcy od wygaśnięcia stosunku pracy uwzględnia się przy ustalaniu odprawy w przeciętnej wysokości z okresu 3 miesięcy (§ 8 ww. rozporządzenia).
Składniki wynagrodzenia przysługującego pracownikowi za okresy dłuższe niż 1 miesiąc wypłacone w okresie 12 miesięcy przed wygaśnięciem stosunku pracy uwzględnia się również w przeciętnej wysokości z tego okresu.
Przykład
Pracownik zmarł w lipcu 2008 r. W trakcie zatrudnienia jego wynagrodzenie zasadnicze wynosiło 2500 zł. Ponadto przysługiwał mu stały miesięczny dodatek stażowy w wysokości 600 zł. W kwietniu otrzymał 120 zł dodatku prowizyjnego, w maju 200 zł, w czerwcu zaś 180 zł. Pracownik legitymował się 11-letnim okresem zatrudnienia u tego pracodawcy oraz 6-letnim okresem pracy u pracodawcy przejętego przez aktualnego pracodawcę na zasadach art. 231k.p. Pracownik pozostawił żonę, nie miał dzieci.
Wynagrodzenie w stałej wysokości uwzględnia się w podstawie obliczenia odprawy w wysokości należnej w miesiącu nabycia do niej prawa.
Podobnie należy potraktować dodatek stażowy.
2500 zł + 600 zł = 3100 zł
Zmienny dodatek prowizyjny należy przyjąć w przeciętnej wysokości z 3 miesięcy poprzedzających miesiąc nabycia prawa do odprawy.
120 zł + 200 zł + 180 zł = 500 zł
500 zł : 3 = 166,67 zł
Sumujemy wynagrodzenie pracownika za 1 miesiąc będące podstawą obliczenia odprawy pośmiertnej.
3100 zł + 166,67 zł = 3266,67 zł
Do okresu zatrudnienia u aktualnego pracodawcy wlicza się poprzednie zatrudnienie, ponieważ nastąpiło przejście zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę w trybie art. 231k.p. Oznacza to, że pracownikowi zaliczamy 6 lat pracy u poprzedniego pracodawcy.
11 lat + 6 lat = 16 lat
Pracownik legitymował się 16-letnim stażem zatrudnienia w firmie, a zatem rodzinie zmarłego pracownika przysługuje odprawa pośmiertna w wysokości 6-miesięcznego wynagrodzenia.
3266,67 zł x 6 = 19 600,02 zł
Żona jako jedyny członek rodziny powinna otrzymać połowę odprawy.
19 600,02 zł x 50% = 9800,01 zł
Tak obliczoną odprawę wypłaca się żonie - uprawionemu członkowi rodziny.
WaŻne!
Odprawy pośmiertnej nie uważa się za przychód ze stosunku pracy, a zatem nie podlega ona opodatkowaniu. Nie wchodzi także w skład podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne.
Tomasz Dróżdż