Wynagrodzenie w przypadku umów cywilnoprawnych jest jedynie elementem dwustronnej czynności prawnej, zobowiązaniem jednej ze stron kontraktu do zapłaty określonej sumy, za wykonanie określonych prac, lub przedmiotów (dzieł). Wynagrodzenie to, w przeciwieństwie do wynagrodzenia za pracę, nie ma funkcji gwarancyjnej, nie spełnia też wymogów „socjalnych”. Zleceniodawcy lub zamawiającego nie obciążają bowiem tak szczegółowe zasady wypłaty wynagrodzenia, jak w przypadku umowy o pracę. Nie znaczy to jednak, że prawo cywilne w tym zakresie nie określa pewnych zasadniczych reguł, które powinny być respektowane pod rygorem odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania.
Kiedy wypłacać
Jeżeli już strony ustaliły, że za wykonane prace lub dzieło ma zostać wypłacone odpowiednie wynagrodzenie, należy wówczas określić, kiedy ma to wynagrodzenie być wypłacone (w jakim momencie wykonywania umowy).
Możliwe są trzy sytuacje:
- wypłata następuje z góry za dany okres lub za zaplanowane dzieło,
- wypłata następuje z dołu, po: wykonaniu określonej pracy lub prac, wykonaniu dzieła, upływie danego przedziału czasu, zawarciu określonej liczby umów itp.,
- część wypłaty następuje z góry albo w określonym terminie po zawarciu umowy w formie np. zaliczki (na zakup materiałów służących do wykonania prac lub dzieła), natomiast pozostała część – po zakończeniu pracy lub dzieła.
Pierwszy przypadek jest stosunkowo rzadki, jednak niewykluczony. W przypadku umów-zleceń czy o dzieło przepisy Kodeksu cywilnego stwierdzają praktycznie tylko to, że wykonawcy/zleceniobiorcy wynagrodzenie się należy. Nie określają jednak czy wynagrodzenie może być zapłacone z góry, czy w innym terminie. Jednak w tym wypadku wypłata wynagrodzenia z góry odbywa się w praktyce na ryzyko zamawiającego/zleceniodawcy.
Drugi wypadek – wypłata po wykonaniu prac (dzieła) jest przyjęta jako reguła kodeksowa (określona w k.c.). Wynika to z samych przepisów prawa, stwierdzających, że np. gdy nie ma obowiązującej taryfy, a nie umówiono się co do wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy (zasada dotycząca zlecenia art. 735 § 2 k.c.), albo w przypadku wynagrodzenia prowizyjnego, wysokość jego ustala się w zależności od liczby lub wartości zawartych umów (art. 7581 § 2 k.c. w odniesieniu do umowy agencyjnej – wynagrodzenia agenta).
Trzeci sposób wypłaty wynagrodzenia – w częściach – jest charakterystyczny dla umów o dzieło, których przedmiotem może być oddawanie dzieła w częściach. Zasadą jest, że w braku odmiennej umowy przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenie w chwili oddania dzieła. Ale jeżeli dzieło ma być oddawane częściami, a wynagrodzenie zostało obliczone za każdą część z osobna, wynagrodzenie należy się z chwilą spełnienia każdego ze świadczeń częściowych (art. 642 k.c.).
Przykład
Przedmiotem umowy zawartej 2 kwietnia 2012 r. pomiędzy Jerzym P. a spółką X. jest wykonanie w terminie do 30 września 2012 r., programu komputerowego na potrzeby spółki.
Program składa się z wielu aplikacji, które mogą być odrębnie instalowane i funkcjonować samodzielnie. Ale zarazem poszczególne części dają różne możliwości wykorzystania zasobów komputerowych w spółce i program może funkcjonować jako całość, wtedy jest najbardziej efektywny). Program ten ma służyć obsłudze magazynowej i logistycznej spółki.
Ostateczny termin wykonania całości programu określono na 30 września, ale do końca każdego miesiąca po zawarciu umowy Jerzy P. zobowiązał się do oddania 3–5 nowych aplikacji programowych. Wynagrodzenie ustalono w ten sposób, że Jerzy P. wykona wspomniane minimum 3 aplikacje programowe, wówczas spółka do 5. dnia następnego miesiąca zobowiązuje się wypłacić mu wynagrodzenie w kwocie 5000 zł, na podstawie przedłożonego rachunku.
Sposób określenia terminu
Najczęściej stosowanym sposobem oznaczania terminu wypłaty wynagrodzenia jest określenie go datą dzienną, np. 1 października 2012 r. Jest to – można powiedzieć – najskuteczniejszy sposób określenia terminu dla wykonania umowy.
W przypadku gdy umowę zawiera się na określony czas liczony np. w dniach, miesiącach czy latach, wówczas:
- termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia (art. 111 § 1 k.c.),
- termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca (art. 112 k.c.),
- jeżeli termin jest oznaczony na początek, środek lub koniec miesiąca, rozumie się przez to 1., 15. lub ostatni dzień miesiąca (art. 113 § 1 k.c.),
- termin półmiesięczny jest równy 15 dniom (art. 113 § 2 k.c.),
- gdy koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy, termin upływa dnia następnego (art. 115 k.c.).
Przykłady
W umowie-zleceniu określono termin wypłaty wynagrodzenia na pierwszy dzień następnego miesiąca po upływie miesiąca, w jakim pracę wykonywano. Oznacza to, że w przypadku 1 listopada termin wypłaty wynagrodzenia przesuwa się na 2 listopada.
***
Termin wypłaty prowizji agenta towarzystwa ubezpieczeniowego Q. za wykonanie umowy określono na ostatni dzień miesiąca następującego po miesiącu, w którym umowy zostały zawarte. W 2012 r. wynagrodzenie za rozliczone umowy majowe zostanie wypłacone 30 czerwca 2012 r. Mimo że 30 czerwca jest sobotą, która – zgodnie obowiązującym regulaminem pracy towarzystwa Q. – jest dniem wolnym od pracy (wolną sobotą), to jednak nie jest to dzień ustawowo wolny od pracy (świąteczny). Tym samym zapłata wynagrodzenia przez firmę Q. dopiero 2 lipca 2012 r. byłaby nieprawidłowa.
Ustalenie terminu wypłaty wynagrodzenia w umowie jest niezwykle ważne z punktu widzenia dającego zlecenie (zamawiającego). Kodeks cywilny w art. 481 przewiduje dla wykonawcy umowy roszczenie o odsetki za zwłokę w opóźnieniu w wypłacie wynagrodzenia. Niezależnie od odsetek, nieopłacony w terminie zleceniobiorca może też żądać zapłaty odszkodowania za spóźnienie dłużnika – zlecającego. Odsetki za zwłokę należą się zawsze, niezależnie od tego, czy dłużnik był odpowiedzialny za zwłokę.
Podstawa prawna:
- art. 111 § 1, art. 112, 113, 115, 481, 642, art. 735 § 2, art. 7581 § 2 Kodeksu cywilnego.