Za pracę w godzinach nadliczbowych pracownikowi, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek pieniężny lub czas wolny. Obliczając dodatek za nadgodziny, bierzemy pod uwagę wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego w stawce godzinowej lub miesięcznej, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania jest to 60% wynagrodzenia.
Pracą w godzinach nadliczbowych jest praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy (art. 151 § 1 k.p.).
Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:
- konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
- szczególnych potrzeb pracodawcy.
Wysokość dodatku za nadgodziny
Wysokość dodatku za nadgodziny jest uzależniona od tego, kiedy występuje praca ponad normę.
Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości:
- 100% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:
– w nocy,
– w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
– w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
- 50% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony powyżej.
Dodatek w wysokości 100% przysługuje także za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym (gdy pracownik będzie świadczył pracę w dniu, który zgodnie z harmonogramem pracy jest jego dniem wolnym). Dodatek ten nie należy się, gdy przekroczenie normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku w wysokości 100% lub 50% (w zależności od dnia i pory dnia pracy w godzinach nadliczbowych).
Obliczanie dodatku
W przypadku gdy pracownik nie otrzymał za przepracowane nadgodziny dnia wolnego, przysługuje mu normalne wynagrodzenie wraz dodatkiem. Podstawę normalnego wynagrodzenia pracownika wynagradzanego według stawki miesięcznej stanowi pełna pensja zasadnicza określona w umowie o pracę oraz dodatkowe składniki wynagrodzenia o charakterze stałym (np. dodatek za wysługę lat, dodatek funkcyjny).
Natomiast ustalając podstawę dodatku za godziny nadliczbowe, należy wziąć pod uwagę wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego w stawce godzinowej lub miesięcznej, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania (np. przy wynagrodzeniu prowizyjnym), jest to 60% wynagrodzenia. Przy systemach wynagradzania zmiennego należy stosować zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, określone w rozporządzeniu MPPiS z 29 maja 1996 r.
Obliczając dodatek za nadgodziny, bierzemy pod uwagę tylko wynagrodzenie zasadnicze, bez dodatkowych składników. Jak wynika z uchwały Sądu Najwyższego z 3 kwietnia 2007 r., przez wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania pracownika do obliczenia dodatku za nadgodziny należy rozumieć wyłącznie wynagrodzenie zasadnicze (II PZP 4/07).
WAŻNE!
Wynagrodzenie wraz z dodatkiem za pracę w godzinach nadliczbowych może zostać zastąpione ryczałtem, ale tylko u pracowników, którzy swoje obowiązki wykonują stale poza zakładem pracy. Wysokość ryczałtu powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych.
Przykłady
Pracownik przepracował w sierpniu 10 godzin nadliczbowych z dodatkiem 100% oraz 15 godzin nadliczbowych z dodatkiem 50%.
Na wynagrodzenie pracownika składają się następujące składniki:
- wynagrodzenie zasadnicze: 4000 zł,
- dodatek za wysługę lat: 400 zł,
- premia regulaminowa: 15% wynagrodzenia.
1. Obliczanie wynagrodzenia normalnego za godziny nadliczbowe.
W celu ustalenia podstawy sumujemy wszystkie składniki wynagrodzenia, które pracownik otrzymuje stale z miesiąca, w którym wystąpiły godziny nadliczbowe:
4000 zł + 400 zł + 600 zł = 5000 zł
Wymiar czasu pracy w czerwcu: 176 godz.
Stawka za godzinę: 5000 zł : 176 godz. = 28,41 zł/godz.,
Normalne wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych wyniesie:
25 godzin nadliczbowych x 28,41 zł = 710,25 zł.
2. Obliczanie dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych.
Podstawa obliczenia (tylko wynagrodzenie zasadnicze): 4000 zł.
Stawka za godzinę: 4000 zł : 176 godz. = 22,72 zł/godz.
Dodatek 100%: 10 godz. x 22,72 zł = 227,20 zł,
Dodatek 50%: 15 godz. x 22,72 zł x 50% = 170,40 zł. Razem: 397,60 zł.
Dodatek za nadgodziny wraz z normalnym wynagrodzeniem za pracę w godzinach nadliczbowych w czerwcu wyniesie: 1107,85 zł (710,25 zł + 397,60 zł).
***
Pracownik otrzymuje wynagrodzenie prowizyjne. W sierpniu jego wynagrodzenie wyniosło 2700 zł, w tym miesiącu przepracował 7 godzin nadliczbowych z dodatkiem 50%.
Aby obliczyć normalne wynagrodzenie i dodatek za nadgodziny, przy zmiennych systemach wynagradzania, sumujemy składniki zmienne wypłacone w ciągu 3 lub 12 miesięcy (przy znacznych wahaniach wysokości) poprzedzających miesiąc wystąpienia nadgodzin. Wynagrodzenie pracownika za lipiec, czerwiec i maj po zsumowaniu wynosi 10 500 zł.
1. Obliczanie normalnego wynagrodzenia za 7 nadgodzin:
2700 zł : 176 godz. (liczba przepracowanych godzin) = 15,34 zł,
stawkę za 1 godzinę pracy mnożymy przez liczbę godzin nadliczbowych:
15,34 zł x 7 nadgodzin = 107,38 zł – normalne wynagrodzenie.
2. Obliczanie dodatku za nadgodziny:
Kwotę 10 500 zł (po zsumowaniu wynagrodzenia z 3 miesięcy) dzielimy przez liczbę godzin przepracowanych przez pracownika w okresie, z którego ta suma była ustalana.
10 500 zł : 496 godz. = 21,17 zł/godz.
Stawkę godzinową mnożymy przez 60%.
21,17 zł x 60% = 12,70 zł,
Otrzymany wynik mnożymy przez 50%, a uzyskaną kwotę mnożymy przez liczbę nadgodzin.
12,70 zł x 50% = 6,35 zł
6,35 zł x 7 godz. = 44,45 zł.
Za 7 nadgodzin w sierpniu pracownik otrzyma 151,83 zł (107,38 zł + 44,45 zł).
Podstawa prawna:
- art. 151 § 1 Kodeksu pracy,
- rozporządzenie MPiPS z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.),
- uchwała Sądu Najwyższego z 3 kwietnia 2007 r. (II PZP 4/07, OSNP 2007/21–22/307).