Adam R. był zatrudniony w spółce B., w której jednocześnie pełnił obowiązki społecznego inspektora pracy. Na wniosek zakładowej organizacji związkowej, której był członkiem, przyznano mu miesięczne wynagrodzenie ryczałtowe w kwocie 460 zł z tytułu pełnienia funkcji społecznego inspektora pracy. Prawo do takiego wynagrodzenia przewiduje art. 15 ust. 3 ustawy o społecznej inspekcji pracy. Przepis ten stanowi, że w razie znacznego obciążenia zadaniami wynikającymi z pełnienia funkcji społecznego inspektora pracy, kierownik zakładu pracy (tj. pracodawca) na wniosek zakładowych organizacji związkowych może ustalić miesięczne wynagrodzenie zryczałtowane do wysokości nieprzekraczającej wynagrodzenia za 30 godzin pracy osoby pełniącej funkcję społecznego inspektora pracy.
Wynagrodzenie to było wypłacane Adamowi R. do 25 maja 2009 r., kiedy to pracodawca cofnął mu prawo do wynagrodzenia od 1 czerwca 2009 r., powołując się na brak przesłanki „znacznego obciążenia zadaniami SIP”. Związek zawodowy odmówił zgody na zaprzestanie wypłaty wynagrodzenia, przedkładając w tej sprawie pismo pracodawcy.
Rozstrzygnięcia sądów
Adam R. odwołał się do sądu. W toku postępowania okazało się, że wspomniane wynagrodzenie ryczałtowe było mu przyznane w formie aneksu do umowy o pracę. Tym samym sąd I instancji uznał, że ryczałt stał się składnikiem płacy inspektora i pracodawca bezprawnie pozbawił go tego ryczałtu. Zaprzestanie wypłaty tego wynagrodzenia wymagało bowiem wypowiedzenia zmieniającego przewidzianego w art. 42 Kodeksu pracy. Sąd przywrócił inspektorowi poprzednie warunki płacowe i nakazał dalsze wypłacanie ryczałtu.
Apelację od tego orzeczenia złożyła pozwana spółka twierdząc, że sąd I instancji nieprawidłowo uznał dopuszczalność drogi sądowej. Zdaniem spółki, obowiązki wykonywane przez społecznego inspektora pracy są diametralnie różne od obowiązków pracowniczych i tym samym społeczny inspektor pracy nie może być uznany za stronę stosunku pracy w rozumieniu art. 22 Kodeksu pracy. W ocenie skarżącego jedyną sankcją za bezzasadne pozbawienie społecznego inspektora pracy ryczałtu może być wszczęcie przez zakładową organizację związkową sporu zbiorowego. Tym samym spór o miesięczne wynagrodzenie ryczałtowe nie jest sprawą cywilną, która podlega rozpoznaniu przez sąd pracy.
Rozpoznający sprawę w II instancji Sąd Okręgowy w G. skierował pytanie prawne do Sądu Najwyższego, zawierające 2 zagadnienia:
● czy sprawa, w której społeczny inspektor pracy dochodzi od pracodawcy miesięcznego wynagrodzenia ryczałtowego, o którym mowa w art. 15 ust. 3 ustawy o społecznej inspekcji pracy, jest sprawą z zakresu prawa pracy, o której mowa w art. 476 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, oraz
● czy miesięczne wynagrodzenie ryczałtowe, o którym mowa wyżej, ma charakter wynagrodzenia za pracę sensu largo, w rozumieniu art. 78 Kodeksu pracy.
Orzeczenie Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy odpowiedział na obydwa pytania pozytywnie. Ryczałt dla społecznego inspektora pracy może być przyznany lub nie – to m.in. przemawia za nieuznawaniem go za wynagrodzenie pracownicze w ścisłym tego słowa znaczeniu. Jeśli jednak zostanie ono przyznane, staje się świadczeniem ze stosunku pracy o charakterze wynagrodzeniowym. Stąd trzeba odpowiednio do ryczałtu dla społecznego inspektora pracy stosować przepisy o wynagrodzeniu, a pracodawca – chcąc odebrać pracownikowi – inspektorowi ten ryczałt – musi złożyć wypowiedzenie zmieniające umowę o pracę.
Sprawa o ryczałt została także uznana za sprawę z zakresu prawa pracy. Sąd odrzucił twierdzenia pracodawcy o braku uprawnień społecznego inspektora pracy jako strony w sporze z zakresu prawa pracy. W przypadku takiego sporu społeczny inspektor może występować przed sądem jako powód, a cała sprawa jest sprawą z zakresu prawa pracy i może być rozpoznawana przez sądy pracy.
Wnioski
Choć wynagrodzenie ryczałtowe dla społecznego inspektora pracy nie jest wynagrodzeniem za pracę, to jednak przyznanie go istotnie zmienia warunki zatrudnienia i wynagradzania. Jednostronne odebranie prawa do tego ryczałtu spowoduje konieczność późniejszej zapłaty tego świadczenia wraz z odsetkami – po prawie na pewno przegranym procesie sądowym. Jedynym sposobem na cofnięcie ryczałtu jest złożenie wypowiedzenia zmieniającego.