Specyfika pracy na niektórych stanowiskach czasami obliguje pracownika do pozostania w gotowości do świadczenia pracy również poza normalnymi godzinami pracy. Pracownikowi za czas takiego dyżuru przysługuje wynagrodzenie, jeśli pozostaje on w pogotowiu do pracy w zakładzie pracy. Jeśli natomiast dyżur świadczony jest w domu, pracownikowi nie przysługuje ani czas wolny, ani wynagrodzenie.
Czas gotowości do pracy
Jeśli pracodawca za czas dyżuru nie udzieli czasu wolnego, wówczas pracownik powinien otrzymać dodatkowo - oprócz wynagrodzenia określonego w umowie o pracę - wynagrodzenie za czas dyżuru w wysokości wynikającej z osobistego zaszeregowania pracownika, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik nie został wyodrębniony - 60% wynagrodzenia.
Aby obliczyć wynagrodzenie za czas dyżuru, gdy wynagrodzenie pracownika zostało określone w stawce miesięcznej, należy tę stawkę podzielić przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu, a następnie tak ustaloną stawkę trzeba pomnożyć przez liczbę godzin dyżuru.
Przykład
15 stycznia 2009 r. pracownik pełnił 8-godzinny dyżur zakładowy, za który pracodawca nie udzielił mu czasu wolnego. Miesięczna pensja pracownika określona w umowie o pracę wynosi 3900 zł.
Aby ustalić wynagrodzenie za czas dyżuru:
- miesięczną pensję dzielimy przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w styczniu (tj. 168 godzin):
3900 zł : 168 godzin = 23,21 zł/godz.,
- otrzymaną stawkę za 1 godzinę dyżuru mnożymy przez liczbę godzin dyżuru:
23,21 zł/godz. x 8 godzin = 185,68 zł.
Jeśli natomiast pensja pracownika przysługuje w zmiennej wysokości i została określona stawką prowizyjną, akordową bądź zadaniową, wówczas za czas dyżuru przysługuje 60% wynagrodzenia. W takiej sytuacji, aby obliczyć kwotę przysługującą za czas dyżuru, wynagrodzenie ustalone jak za urlop należy podzielić przez liczbę godzin przepracowanych przez pracownika w okresie, z którego ustala się to wynagrodzenie, a z otrzymanej w ten sposób stawki godzinowej wyliczyć 60%. Następnie tak ustaloną stawkę trzeba pomnożyć przez liczbę godzin dyżuru.
Czas interwencji w trakcie dyżuru
Inaczej liczy się wynagrodzenie, gdy w trakcie dyżuru pracownik podjął się wykonywania pracy. Taki dyżur przekształca się w wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego „w czasie dyżuru pracownik pozostaje tylko w stanie pogotowia i w zasadzie nie wykonuje równocześnie żadnych dodatkowych czynności. Jeżeli jednak w czasie dyżuru pracownik wykonuje dodatkowe czynności na rzecz i w interesie zakładu pracy, należy czas przeznaczony na ich wykonanie zaliczyć do czasu pracy. A zatem za czas przepracowany przekraczający normy czasu pracy (dyżur jest pełniony poza normalnymi godzinami pracy) pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie z dodatkiem za pracę w godzinach nadliczbowych. Pracodawca może udzielić pracownikowi w zamian czasu wolnego, jednak na zasadach obowiązujących dla pracy nadliczbowej” (wyrok SN z 31 stycznia 1978 r., I PRN 147/77).
Jeśli natomiast przez część dyżuru pracownik świadczył pracę, wówczas rekompensuje się ją albo czasem wolnym, albo wypłacając normalne wynagrodzenie oraz dodatek za pracę nadliczbową.
Przy obliczaniu normalnego wynagrodzenia za interwencję w trakcie dyżuru dla pracownika otrzymującego wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania, określonego stawką miesięczną, stawkę tę należy podzielić przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w miesiącu, w którym wystąpił dyżur, a następnie tak ustaloną stawkę godzinową mnoży się przez liczbę godzin interwencji.
Pracownikowi oprócz normalnego wynagrodzenia za czas interwencji przysługuje również dodatek za pracę nadliczbową. Jego wysokość uzależniona jest od tego, w jakim dniu - wolnym czy roboczym dany pracownik świadczył pracę w godzinach nadliczbowych. Podstawę do wyliczenia tego dodatku stanowi wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania - 60% wynagrodzenia.
Przy obliczaniu dodatku za pracę nadliczbową dla pracownika otrzymującego wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania, określonego stawką miesięczną, stawkę tę należy podzielić przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w miesiącu, w którym wystąpiła praca nadliczbowa. Dodatek ten stanowi odpowiednio 50% lub 100% obliczonej stawki.
W sytuacji gdy pracownik nie ma wyodrębnionego wynagrodzenia wynikającego ze stawki jego zaszeregowania, określonego w stałej stawce miesięcznej lub godzinowej (system akordowy, prowizyjny, zadaniowy), wówczas przy obliczaniu dodatku za pracę nadliczbową należy postępować zgodnie z zasadami obowiązującymi przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop. Podstawę wyliczenia dodatku ustala się z 3 miesięcy (bądź 12 w przypadku znacznego wahania składników) poprzedzających miesiąc świadczenia pracy w godzinach nadliczbowych. Wynagrodzenie ustalone jak za urlop należy podzielić przez liczbę godzin przepracowanych przez pracownika w okresie, z którego ustala się to wynagrodzenie, a z otrzymanej w ten sposób stawki godzinowej wylicza się 60%. Następnie tak ustaloną stawkę trzeba pomnożyć przez liczbę godzin interwencji.
Przykład
Pracownik 4 lutego 2009 r. miał po godzinach pracy pozostać w pogotowiu do jej wykonywania jeszcze przez 6 godzin. Już w pierwszej godzinie doszło do interwencji, która trwała do końca dyżuru. Zatrudniony jest on w podstawowym systemie czasu pracy ze stawką miesięczną w wysokości 5200 zł.
Już od pierwszej godziny dyżur przekształcił się w wykonywanie pracy nadliczbowej.
Aby obliczyć wynagrodzenie za świadczoną podczas dyżuru pracę:
- miesięczną stawkę wynagrodzenia dzielimy przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w lutym (tj. 160 godzin):
5200 zł : 160 godzin = 32,50 zł/godz.,
- wyliczamy normalne wynagrodzenie za interwencję (wynagrodzenie za 1 godzinę pracy mnożymy przez liczbę godzin interwencji):
32,50 zł/godz. x 6 godzin = 195 zł,
- ustalamy dodatek za godziny nadliczbowe (tj. interwencję w czasie dyżuru):
32,50 zł/godz. x 50% = 16,25 zł/godz.,
16,25 zł/godz. x 6 godzin = 97,50 zł,
- sumujemy normalne wynagrodzenie za interwencję oraz dodatek za godziny nadliczbowe:
195 zł + 97,50 zł = 292,50 zł.
Może się również zdarzyć tak, że przez część dyżuru pracownik pozostawał w pogotowiu do pracy, a przez część dyżuru świadczył pracę. W takim przypadku, ustalając pensję pracownika, należy rozliczyć osobno czas dyżuru oraz oddzielnie czas interwencji przypadającej poza normalnymi godzinami pracy.
Podstawa prawna:
• art. 151, art. 1511, art. 1515 Kodeksu pracy,
• wyrok Sądu Najwyższego z 31 stycznia 1978 r., I PRN 147/77, PiZS 1979/4/73.