Wynagrodzenie za pracę podlega szczególnej ochronie wynikającej z przepisów Kodeksu pracy. Pracodawca jest zobowiązany do wypłaty pracownikowi wynagrodzenia, a pracownik ani nie może się zrzec tego prawa, ani przenieść tego prawa na inną osobę. Przepisy przewidują jednak wyjątki, kiedy to pracodawca może dokonać potrąceń z wynagrodzenia pracownika na zaspokojenie własnej wierzytelności względem pracownika lub wierzytelności innych podmiotów. Przypadki te są ściśle określone w Kodeksie pracy.
Potrącenia
Zgodnie z art. 87 § 1 k.p. z wynagrodzenia za pracę - po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych - podlegają potrąceniu tylko następujące należności:
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
• zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,
• kary pieniężne przewidziane w art. 108 k.p.
Potrąceń dokonuje się w kolejności wskazanej powyżej.
W celu zapewnienia pracownikowi niezbędnego do egzystencji minimum ustawodawca wskazał granice potrąceń. I tak, potrącenia mogą być dokonywane: w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych - do wysokości 3/5 wynagrodzenia oraz w razie egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych - do wysokości 1/2 wynagrodzenia.
Potrącenia sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne oraz zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi nie mogą w sumie przekraczać połowy wynagrodzenia, a łącznie z potrąceniami świadczeń alimentacyjnych 3/5 wynagrodzenia.
Kwota wolna od potrąceń
Ustawodawca wskazał również kwotę wolną od potrąceń, którą pracownik powinien otrzymać przy wypłacie wynagrodzenia. Przy potrącaniu sum egzekwowanych przy zbiegu tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne kwota ta jest kwotą minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych (od 1 stycznia 2008 r. minimalne wynagrodzenie za pracę wynosi 1126 zł brutto). Należy podkreślić, że kwota ta dotyczy tylko potrącania sum na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne.
Jak wynika z powyższego, ustawodawca nie ustalił kwoty wolnej od potrąceń w przypadku dokonywania egzekucji świadczeń alimentacyjnych.
WaŻne!
Kwota wolna od potrąceń dotyczy pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy. Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwota ta ulega zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.
Kolejność
Zgodnie z art. 87 § 2 k.p. potrąceń z wynagrodzenia dokonuje się w kolejności wskazanej w art. 87 § 1 k.p., czyli w pierwszej kolejności dokonuje się potrącenia na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, a dopiero po nich, jeżeli wynagrodzenie pracownika na to pozwala, dokonuje się potrącenia sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne.
Potrącenia z tytułu świadczeń alimentacyjnych, jak wskazano powyżej, mogą być dokonane do wysokości 3/5 wynagrodzenia, bez ograniczenia w postaci kwoty wolnej od potrąceń. Kolejnych potrąceń dokonuje się na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne. Należy pamiętać jednak, że nie mogą one razem z potrąceniem na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych przekroczyć 3/5 wynagrodzenia, a równocześnie po potrąceniu świadczeń alimentacyjnych pozostała kwota wynagrodzenia pracownika musi być wyższa od kwoty wolnej od potrąceń w przypadku sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne, czyli kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Należy również wskazać, że - jak wynika z interpretacji Departamentu Prawa Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (pismo z 16 października 2007 r.) - obowiązkowe odliczenia, o których mowa w art. 87 k.p., obejmują nie tylko składkę na ubezpieczenie społeczne i zaliczkę na podatek dochodowy, ale także składkę na ubezpieczenie zdrowotne. W odróżnieniu od składek na ubezpieczenia społeczne składka zdrowotna, na podstawie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, podlega podatkowej kompensacji, tj. odliczeniu od kwoty indywidualnie ustalonej zaliczki na podatek dochodowy - do wysokości odpowiadającej 7,75% podstawy wymiaru składki zdrowotnej. Oznacza to, że ze składki zdrowotnej, wynoszącej 9% podstawy wymiaru składki, część wynosząca 1,25% podstawy wymiaru jest finansowana bezpośrednio przez pracownika i tym samym umniejsza ona kwotę należną do wypłaty dla pracownika.
Przykład
Wynagrodzenie miesięczne pracownika wynosi 5000 zł brutto. W maju 2008 r. pracodawca otrzymał tytuł wykonawczy, na podstawie którego jest zobowiązany do potrącania z wynagrodzenia pracownika kwoty 1200 zł miesięcznie z tytułu świadczenia alimentacyjnego. Również w maju pracodawca otrzymał od komornika drugi tytuł wykonawczy, na podstawie którego jest zobowiązany do potrącenia z wynagrodzenia pracownika kwoty 700 zł z tytułu niespłaconego kredytu na samochód. Czy pracodawca może potrącić obie sumy?
Przy jednoczesnym potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie świadczeń alimentacyjnych i należności innych niż świadczenia alimentacyjne nie mogą one w sumie przekraczać 3/5 wynagrodzenia. Jednocześnie należy pamiętać, że pracownikowi musi pozostać do wypłaty co najmniej kwota wolna od potrąceń (przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne jest to kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę: 1126 zł brutto, czyli 845,17 zł netto.
Z wynagrodzenia w wysokości 5000 zł brutto, po odliczeniu obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne, składki zdrowotnej oraz zaliczki na podatek dochodowy, pozostaje kwota 3511,19 zł. Z kwoty tej pracodawca może więc w tym przypadku potrącić 2106,70 zł (3511,19 x 3/5).
Zgodnie z kolejnością dokonywania potrąceń, o której mowa w art. 87 § 1 k.p., pracodawca w pierwszej kolejności potrąca z należnego pracownikowi wynagrodzenia należność z tytułu świadczenia alimentacyjnego (2106,70 zł - 1200 zł = 906,70 zł), a następnie z tytułu niespłaconego kredytu konsumpcyjnego (906,70 zł - 700 zł = 206,70 zł).
Dokonanie potrąceń było w tym przypadku możliwe. Ponadto kwota wolna od potrąceń, jaka pozostała pracownikowi po potrąceniu świadczeń alimentacyjnych (3511,19 zł - 1200 zł = 2311,19 zł), jest znacznie wyższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia.
Joanna Pysiewicz-Jężak