Wiele ustaw zawiera instytucję renty rodzinnej w katalogu prezentowanych świadczeń. Jednak zasadniczym aktem prawnym regulującym problematykę renty rodzinnej jest ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zwana dalej ustawą emerytalną).
Członkowie rodziny
Renta rodzinna to świadczenie przysługujące uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.
Zgodnie jednak z wyrokiem Sądu Najwyższego z 5 kwietna 2001 r. członkom rodziny pracownika, który pobierał świadczenie emerytalno-rentowe przyznane w drodze wyjątku, nie przysługuje renta rodzinna na podstawie art. 65 ust. ustawy emerytalnej (II UKN 310/00, OSNP 2003/2/45). Członkowie rodziny mogą co najwyżej ubiegać się o przyznanie świadczenia w drodze wyjątku, jeśli spełnią warunki do jego nabycia.
Jeżeli osoba, po której uprawniony członek rodziny ubiega się o przyznanie renty rodzinnej, nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, a więc nie były zgromadzone dokumenty uzasadniające przyznanie jednego z tych świadczeń oraz ustalenie jego wysokości, dokumenty te musi zgromadzić członek rodziny.
Do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny:
- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,
- przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej,
- małżonek (wdowa i wdowiec),
- rodzice (w tym ojczym, macocha, osoby przysposabiające).
WAŻNE!
Podjęcie zatrudnienia czy też jego kontynuowanie nie ma żadnego znaczenia przy ustalaniu uprawnień do renty rodzinnej. Może tylko wpłynąć na zmniejszenie świadczenia lub jego zawieszenie.
Niezbędne warunki do uzyskania renty
Prawo do renty rodzinnej mają dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione:
- do ukończenia 16 lat,
- do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia,
- bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie do ukończenia 16 lat życia lub w przypadku kontynuowania nauki do 25. roku życia.
WAŻNE!
Gdy osoba uprawniona do renty rodzinnej osiągnie 25 lat na przedostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty nie ulegnie przedłużeniu. W odniesieniu do studiów w szkole wyższej ustawodawca przewidział jedyny wyjątek, który stanowi, że jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.
Prawo do pobierania renty rodzinnej nie ulega również przedłużeniu w razie powtarzania ostatniego roku studiów (wyrok SN z 7 kwietnia 2000 r., II UKN 481/99, OSNP 2001/19/ 593).
Do renty rodzinnej uprawnione są również wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, jeśli oprócz spełnienia warunków omówionych wyżej:
- zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego (emeryta lub rencisty), chyba że śmierć była następstwem wypadku,
- nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli:
– nie mogą zapewnić im utrzymania,
– ubezpieczony (emeryt lub rencista) lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd.
Jeżeli dziecko ubiega się o rentę rodzinną po osobie, która przed zgonem została ustanowiona jego opiekunem prawnym, albo po małżonku tej osoby, nie ustala się, czy rodzice dziecka żyją i czy mogą zapewnić mu utrzymanie.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 6 września 2000 r. (II UKN 699/99, OSNP 2002/5/127) studia doktoranckie prowadzone przez szkołę wyższą są nauką w rozumieniu ustawy emerytalnej, a więc w przypadku ich podjęcia absolwent szkoły wyższej zachowuje prawo do renty rodzinnej, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia.
Prawo wdowy i wdowca
Wdowa ma prawo do renty rodzinnej po spełnieniu pewnych przesłanek ustawowych, a mianowicie:
- w chwili śmierci męża legitymuje się wiekiem 50 lat lub niezdolnością do pracy,
- wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat (a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat życia), lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.
Prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa, która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub zaprzestania wychowywania dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej.
Przykład
Kobieta urodzona 15 października 1967 r. została wdową 1 listopada 2004 r., mając 37 lat. Wniosek o przyznanie renty rodzinnej zgłosiła w grudniu 2009 r., a więc w wieku 42 lat, przedkładając jednocześnie dokumentację lekarską potwierdzającą zły stan zdrowia. Zainteresowana otrzyma rentę rodzinną tylko wówczas, jeżeli lekarz orzecznik ZUS orzeknie, że powstanie choćby częściowej niezdolności do pracy nastąpiło przed dniem 1 listopada 2009 r., tj. przed upływem 5 lat od śmierci męża.
Warunkiem wymaganym do przyznania renty rodzinnej dla wdowy jest również stwierdzenie, że w chwili śmierci męża małżonka pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej. Środkiem dowodowym stwierdzającym istnienie wspólności małżeńskiej jest oświadczenie wdowy o zachowaniu jednej z więzi: duchowej, materialnej lub fizycznej.
WAŻNE!
Małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli – oprócz spełnienia warunków wymienionych wyżej – miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.
Jednak wdowa niespełniająca warunków do renty rodzinnej i niemająca niezbędnych źródeł utrzymania ma prawo do okresowej renty rodzinnej:
- przez okres 1 roku od chwili śmierci męża,
- w okresie uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata od śmierci męża.
W przypadku zawarcia związku małżeńskiego wdowa (ani dziecko) nie traci prawa do renty rodzinnej. Wyjątek stanowi wdowa mająca przed 1 stycznia 1999 r. ustalone prawo do górniczej renty rodzinnej bez względu na wiek.
Przepisy dotyczące renty rodzinnej dla wdowy stosuje się odpowiednio do wdowca.
Podstawa prawna:
- ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227).