Są Państwo uprawnieni do kontrolowania prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy zgodnie z ich celem, ponieważ zgłaszają Państwo do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 osób ubezpieczonych. Kontrola płatnika składek obejmuje zarówno zwolnienia lekarskie wydane na okres pobierania wynagrodzenia chorobowego, jak i zasiłku chorobowego. ZUS nie zatwierdza ani nie opiniuje protokołu z kontroli.
UZASADNIENIE
Podstawowym celem wystawienia przez lekarza zwolnienia lekarskiego jest umożliwienie choremu odzyskania zdolności do pracy. Dlatego zwolnienie nie powinno być wykorzystywane w sposób, który może niekorzystnie wpłynąć na stan zdrowia i przyczynić się do dłuższej niezdolności do pracy.
Wystawione zwolnienia są kontrolowane pod kątem prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy. Do samodzielnego przeprowadzania kontroli osób ubezpieczonych pobierających zasiłek chorobowy uprawnieni są płatnicy składek, którzy wypłacają te zasiłki, tj. w danym roku ci płatnicy, którzy na 30 listopada ubiegłego roku zgłaszali do ubezpieczenia chorobowego więcej niż 20 ubezpieczonych. Natomiast kontrolę pozostałych osób ubezpieczonych przeprowadza ZUS, który wypłaca zasiłki chorobowe tym osobom.
WAŻNE!
Każdy pracodawca może kontrolować prawidłowość wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy, za które przysługuje wynagrodzenie chorobowe.
Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich przeprowadzana przez płatnika składek albo przez ZUS polega na ustaleniu, czy w okresie zwolnienia pracownik:
- nie wykonuje pracy zarobkowej albo
- nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego przeznaczeniem (§ 5 rozporządzenia o kontroli zwolnień lekarskich).
Wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy nie przysługuje w przypadkach, w których pracownik nie ma prawa do zasiłku chorobowego. Oznacza to, że jeśli wynik przeprowadzonej kontroli powodowałby utratę prawa do zasiłku chorobowego, to powoduje również utratę prawa do wynagrodzenia chorobowego.
Do przeprowadzenia kontroli pracodawca powinien wyznaczyć osoby nienaruszające dyscypliny pracy, niekarane za nadużywanie zwolnień lekarskich oraz cieszące się dobrą opinią wśród pracowników. Osoby wyznaczone do przeprowadzania kontroli powinny mieć imienne upoważnienia uprawniające do wykonywania kontroli, wystawione przez płatnika składek (§ 8 rozporządzenia o kontroli zwolnień lekarskich).
Wzór upoważnienia do przeprowadzenia kontroli
Kontrolą powinni być objęci przede wszystkim pracownicy, co do których jest podejrzenie, że niewłaściwie wykorzystują zwolnienia lekarskie, oraz pracownicy często korzystający z krótkotrwałych zwolnień lekarskich.
WAŻNE!
Kontrola powinna być przeprowadzana w miarę potrzeby bez ustalania z góry stałych terminów, a nasilona szczególnie w okresach, w których występuje zwiększona absencja chorobowa.
Płatnik lub ZUS przeprowadza kontrolę wykorzystywania zwolnień lekarskich w miejscu zamieszkania, w miejscu czasowego pobytu lub w miejscu zatrudnienia osoby kontrolowanej.
Przeprowadzający kontrolę powinni ustalić, czy osoba ubezpieczona w trakcie zwolnienia lekarskiego wykonuje czynności sprzeczne z celem tego zwolnienia, czynności mogące przedłużyć okres niezdolności do pracy albo naruszające wskazania lekarskie.
W czasie kontroli domowej osoby kontrolujące powinny uwzględnić warunki życiowe i rodzinne osoby korzystającej ze zwolnienia lekarskiego. Wykonywanie zwykłych czynności życia codziennego (np. pójście na zabieg, na kontrolę lekarską, wyjście do apteki czy na spacer) albo wyjazd na czas leczenia do rodziny nie oznacza, że zwolnienie lekarskie jest wykorzystywane niezgodnie z przeznaczeniem.
Zwolnienie lekarskie jest wykorzystywane niezgodnie z jego celem, jeżeli pacjent nie przestrzega wskazań lekarskich lub/i nie przestrzega zakazu wykonywania różnych prac, np. domowych, w ogrodzie lub gospodarstwie rolnym, polegających na dźwiganiu, czy wykorzystuje zwolnienia do innych celów niż leczenie, np. wyjazd na wczasy wykupione w biurze podróży.
Jeżeli osoba przebywająca na zwolnieniu lekarskim nie jest obecna w domu w trakcie kontroli, kontrola musi być ponowiona, a chory musi wyjaśnić przyczynę swojej nieobecności.
WAŻNE!
Jeżeli osoba kontrolowana odmawia wyjaśnienia przyczyny nieobecności, należy uznać, że wykorzystywała zwolnienie lekarskie niezgodnie z celem.
Gdy po przeprowadzeniu kontroli okaże się, że pracownik wykonywał pracę zarobkową lub nieprawidłowo korzystał ze zwolnienia lekarskiego, osoby kontrolujące muszą sporządzić protokół (§ 9 rozporządzenia o kontroli zwolnień lekarskich). W protokole należy zaznaczyć, na czym polegało nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego. Podpisany protokół należy przedłożyć pracownikowi do zapoznania się z jego treścią. Pracownik może wnieść do niego uwagi i zastrzeżenia. Prawidłowo sporządzony protokół kontroli jest dokumentem uzasadniającym pozbawienie pracownika prawa do zasiłku chorobowego/wynagrodzenia chorobowego za cały okres niezdolności objęty kontrolowanym zwolnieniem lekarskim.
WAŻNE!
Gdy ubezpieczony wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z przeznaczeniem, traci prawo do świadczenia za cały okres zwolnienia lekarskiego.
Płatnik składek nie przygotowuje protokołu kontroli, jeżeli kontrola ustali, że zwolnienie lekarskie jest wykorzystywane zgodnie z jego celem. Natomiast wątpliwości, czy zwolnienie lekarskie od pracy było wykorzystywane niezgodnie z przeznaczeniem, rozstrzyga ZUS, uzyskując w miarę potrzeby opinię lekarza leczącego. W przypadku sporu ZUS wydaje decyzję, od której płatnikowi i osobie kontrolowanej przysługuje prawo wniesienia odwołania do sądu.
Wzór protokołu kontroli płatnika składek
Kontrolę prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy można również przeprowadzić wykorzystując dokumenty uzyskane w inny sposób niż kontrola domowa, np. zawiadomienie policji, urzędu celnego, biura podróży o uczestnictwie w wycieczce, oświadczeń pracowników służby pracowniczej albo przełożonych pracownika. Na podstawie tych dokumentów sporządza się protokół z kontroli wykorzystywania zwolnienia lekarskiego po uzyskaniu wyjaśnień pracownika.
Podstawa prawna
- art. 17, art. 61, art. 68 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267 ze zm.),
- § 1, § 5–12 rozporządzenia z 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (DzU nr 65, poz. 743),
- art. 92 Kodeksu pracy.
Orzecznictwo uzupełniające:
- Adnotacja na zwolnieniu lekarskim o treści „pacjent może chodzić” nie usprawiedliwia wykonywania pracy przez pracownika, którego taka adnotacja dotyczy. Taki zapis upoważnia go jedynie do wykonywania zwykłych czynności życia codziennego, np. poruszanie się po mieszkaniu, udanie się na zabieg czy kontrolę lekarską. (Wyrok Sądu Apelacyjnego z 12 listopada 2002 r., III AUa 3189/01, Pr. Pracy 2003/10/43)
- O zakwalifikowaniu wykonywania określonych czynności jako „pracy”, nie decyduje charakter stosunku prawnego, na podstawie którego są one wykonywane, ale rodzaj tych czynności. W pierwszej przesłance art. 17 ust. 1 ustawy z 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa chodzi bowiem nie tylko o wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku zatrudnienia, ale także o wykonywanie różnych czynności na podstawie różnych stosunków prawnych o charakterze cywilnoprawnym, a także prowadzenie własnej działalności gospodarczej, samozatrudnienie. (Wyrok Sądu Najwyższego z 5 czerwca 2008 r., III UK 11/08)