Od 9 sierpnia do 31 grudnia 2002 r. Teresa S. pobierała zasiłek chorobowy, do którego prawo nabyła z tytułu zatrudnienia na umowę o pracę (do 16 sierpnia 2002 r. zasiłek wypłacał zakład pracy, a od 17 sierpnia 2002 r. - ZUS).
Z ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu prowadzonej działalności jako wspólnik spółki cywilnej Teresa S. wyrejestrowała się 12 sierpnia 2002 r. Z tytułu wykonywania tej działalności zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych i do ubezpieczenia zdrowotnego po upływie okresu pobierania zasiłku chorobowego (tj. od 1 stycznia 2003 r.).
Przerwę w prowadzeniu działalności gospodarczej na okres od 9 sierpnia 2002 r. do 6 stycznia 2003 r. Teresa S. zgłosiła w urzędzie skarbowym dopiero 10 sierpnia 2004 r.
ZUS Oddział w K. decyzją z 5 kwietnia 2005 r. stwierdził, że Teresa S. podlegała ubezpieczeniom społecznym od 16 sierpnia 2002 r. z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej jako wspólnik spółki cywilnej.
Teresa S. odwołała się od tej decyzji, ale Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z 17 października 2005 r. oddalił jej odwołanie.
Zarówno ZUS, jak i Sąd Okręgowy uznali, że osoby prowadzące działalność gospodarczą w ramach spółek cywilnych podlegają ubezpieczeniom społecznym także wówczas, gdy z jakiegoś powodu nie wykonują osobiście działalności w ramach spółki, jeśli działalność ta jest wykonywana przez pozostałych wspólników (lub pracowników) spółki. Przepisy nie zawierają bowiem postanowień, z których wynikałby obowiązek osobistego wykonywania działalności.
Od wyroku Sądu Okręgowego Teresa S. złożyła apelację do Sądu Apelacyjnego w K. Zarzuciła w niej, że w okresie od 9 sierpnia do końca 2002 r. przebywała na zwolnieniu lekarskim i nie była zdolna do wykonywania działalności gospodarczej. Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację i wyrokiem z 11 kwietnia 2007 r. stwierdził, że w tym okresie Teresa S. nie podlegała ubezpieczeniom społecznym jako wspólnik spółki cywilnej, ponieważ nie wykonywała działalności gospodarczej. Uznał, że o ubezpieczeniu przesądza faktyczne, rzeczywiste podjęcie i wykonywanie działalności gospodarczej, a sam wpis do ewidencji działalności nie stanowi o prowadzeniu działalności.
ZUS wniósł skargę kasacyjną od tego wyroku. Oparł ją na zarzucie naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. w powiązaniu z niedostatecznym wskazaniem faktycznych i prawnych podstaw rozstrzygnięcia, przez co Sąd Apelacyjny nie mógł ustalić znaczenia i wpływu pobierania zasiłku chorobowego z tytułu ubezpieczenia pracowniczego na obowiązek ubezpieczeń z tytułu prowadzenia działalności. Zarzucił również błędną wykładnię prawa materialnego przez przyjęcie, że wspólnik spółki cywilnej może zgłosić zawieszenie działalności gospodarczej bez wykreślenia z ewidencji działalności gospodarczej.
We wniosku o przyjęcie skargi ZUS wskazał na to, czy w przypadku, gdy jeden ze wspólników spółki cywilnej nie występuje ze spółki i nie dokonuje wyrejestrowania z ewidencji działalności gospodarczej, to zostaje zachowany cel działalności spółki przez kontynuowanie działalności przez pozostałych wspólników spółki cywilnej, co oznaczałoby, że nie zmienia się sytuacja w zakresie ubezpieczeń społecznych wspólnika, który czasowo nie wykonuje działalności. Ponadto ZUS wskazał, że wspólnik zgłosił zawieszenie działalności w urzędzie skarbowym z mocą wsteczną.
Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną. Stwierdził, że faktycznie niewykonywanie działalności gospodarczej z powodu niezdolności do pracy stanowi okres niepodlegania ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu. Stanowisko ZUS, że samo uczestnictwo w spółce cywilnej prowadzącej działalność gospodarczą stanowi podstawę do ubezpieczenia społecznego wspólnika niewykonującego działalności, jest nietrafne.
Funkcjonowanie i osiąganie celu gospodarczego przez spółkę cywilną nie może bowiem przesądzać o podleganiu ubezpieczeniom przez wspólnika. Sam status wspólnika jest wystarczającą podstawą do objęcia ubezpieczeniami społecznymi w odniesieniu do wspólników spółek jednoosobowych z o.o. i spółek jawnych (z uwagi na ich status w tych spółkach), ale nie w odniesieniu do wspólników spółek cywilnych.
Wspólnicy spółek cywilnych należą do grupy osób prowadzących działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej. Działalności gospodarczej nie prowadzi spółka cywilna, lecz każdy ze wspólników spółki.
Wspólnik spółki cywilnej podlega ubezpieczeniom nie z racji uczestnictwa w spółce, lecz z uwagi na prowadzoną pozarolniczą działalność. Jeśli nie wykonuje działalności gospodarczej, nie jest przedsiębiorcą i nie ma podstawy do ubezpieczenia społecznego. Obowiązek ubezpieczenia wspólnika spółki cywilnej zależy od osobistego prowadzenia działalności. Osiąganie lub realizacja wspólnego celu gospodarczego spółki nie stanowią warunku do objęcia wspólnika ubezpieczeniami, gdyż jest to cel wynikający z wewnętrznego zobowiązania spółki, wyznaczonego Kodeksem cywilnym i umową spółki.
Faktyczny okres niewykonywania działalności gospodarczej jest podstawą do wyrejestrowania wspólnika spółki cywilnej z ubezpieczeń społecznych. Wpis do ewidencji działalności gospodarczej uzasadnia domniemanie prawne i faktyczne prowadzenia działalności gospodarczej, ale mimo braku wykreślenia wpisu z ewidencji może zachodzić rzeczywista przerwa w prowadzeniu działalności. W okresach nieprowadzenia działalności nie występuje natomiast obowiązek ubezpieczeń społecznych.
Zgłoszenie zawieszenia działalności dokonane z mocą wsteczną nie ma znaczenia dla sprawy. Jest to tylko oświadczenie woli, które nie ma prawnokształtującego znaczenia jako podstawa ubezpieczenia.
Joanna Kalinowska
specjalista w zakresie ubezpieczeń społecznych