Jakim ubezpieczeniom społecznym podlega pracownik zawierający dodatkowo umowę zlecenia

Pracownik zawsze podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu) w okresie od powstania do ustania stosunku pracy (art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 1 ustawy systemowej). Od tej zasady nie ma żadnych wyjątków – obowiązek zgłoszenia do ww. ubezpieczeń pracownika powstaje zawsze, niezależnie od tego, jaki rodzaj umowy o pracę został zawarty, w jakim wymiarze czasu pracy, za jakim wynagrodzeniem i bez względu na inne tytuły do ubezpieczeń, które posiada pracownik.

WAŻNE!

Nie istnieją żadne okoliczności, które zwalniałyby pracodawcę z obowiązku zgłoszenia do ubezpieczeń osoby zatrudnionej w ramach stosunku pracy.

Z kolei zleceniobiorca, zasadniczo, jest obejmowany obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi (emerytalnym, rentowymi i wypadkowym) w okresie od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy (art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 2 ustawy systemowej). Do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego może przystąpić w każdej chwili, jeżeli przekaże płatnikowi składek-zleceniodawcy wniosek wyrażający wolę przystąpienia do tego ubezpieczenia (art. 11 ust. 2 ustawy systemowej). Ta generalna zasada nie będzie jednak miała zastosowania w licznych sytuacjach, kiedy umowa zlecenia nie stanowi tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Zdarza się tak np. w przypadku zbiegu tytułów do ubezpieczeń, m.in. gdy zleceniobiorca jest jednocześnie zatrudniony na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy.

Obydwie grupy ubezpieczonych (pracownicy i zleceniobiorcy), co do zasady, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Osoba, która jednocześnie spełnia warunki do objęcia jej obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu stosunku pracy oraz jako zleceniobiorca, jest obejmowana tymi ubezpieczeniami wyłącznie z tytułu stosunku pracy, jeśli w umowie o pracę ma zagwarantowane co najmniej minimalne wynagrodzenie, a w razie braku tej gwarancji (pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy) – jeśli podstawa wymiaru składek z tytułu stosunku pracy w przeliczeniu na okres miesiąca wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie (art. 9 ust. 1 i 1a ustawy systemowej).

W celu prawidłowego ustalenia zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym przez zleceniobiorcę zatrudnionego jednocześnie w ramach stosunku pracy, kluczowe jest ustalenie, czy zlecenie wykonuje na rzecz innego płatnika czy na rzecz własnego pracodawcy.

Odpowiedzi na pytania Czytelników

(?) Zamierzamy zatrudnić na umowę zlecenia 24-letniego studenta. Jest on także zatrudniony na podstawie umowy o pracę u innego pracodawcy. Czy powinien być zgłoszony do ubezpieczenia zdrowotnego?

Nie, student w wieku 24 lat, bez względu na posiadanie innych tytułów do ubezpieczeń, z tytułu umowy zlecenia nie powinien być zgłoszony ani do ubezpieczeń społecznych, ani do ubezpieczenia zdrowotnego.

Zleceniobiorcy nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli są uczniami gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych lub studentami, do ukończenia 26 lat (art. 6 ust. 4 ustawy systemowej). Ci zleceniobiorcy nie spełniają warunków do objęcia ubezpieczeniami społecznymi – ani obowiązkowo, ani dobrowolnie. Zatem nie powinni być zgłaszani również do ubezpieczenia zdrowotnego. Obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu m.in. z tytułu umowy zlecenia podlegają osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi (z art. 66 ust. 1 pkt 1 ustawy zdrowotnej).

Piotr K. wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej do 31 grudnia 2012 r. Jest studentem 4. roku jednolitych studiów magisterskich. 29 sierpnia br. skończył 26 lat. Od tego dnia zleceniodawca ma obowiązek, w 7-dniowym terminie, zgłosić go do ZUS do obowiązkowych ubezpieczeń: emerytalnego, rentowych, wypadkowego i zdrowotnego, na formularzu ZUS ZUA. Piotr K. może wyrazić chęć przystąpienia do ubezpieczenia chorobowego, a płatnik musi uwzględnić ten wniosek w przekazywanym do ZUS dokumencie zgłoszeniowym. Zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń tego zleceniobiorcy musi wpłynąć do ZUS najpóźniej do środy, 5 września.

(?) Od 1 sierpnia 2012 r. nasza spółka podpisała umowę kontraktu menedżerskiego z prezesem spółki. Jednocześnie nasz szef jest zatrudniony u innego pracodawcy na podstawie umowy o pracę, w pełnym wymiarze czasu pracy. Jakie składki ZUS powinniśmy za niego rozliczać?

Powinni Państwo rozliczać za prezesa tylko składkę na ubezpieczenie zdrowotne.

Jeżeli umowa kontraktu menedżerskiego ma charakter umowy o świadczenie usług, to osoba wykonująca taką umowę powinna być traktowana do celów ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego jako zleceniobiorca. Jeżeli ten zleceniobiorca jest zatrudniony gdzie indziej na podstawie umowy o pracę na pełny etat, zleceniodawca ma obowiązek zgłosić go wyłącznie do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego na druku ZUS ZZA. Zleceniobiorca może jednak złożyć wniosek o objęcie również dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu umowy zlecenia. W takim przypadku zamiast dokumentu ZUS ZZA płatnik musi przesłać do ZUS formularz ZUS ZUA i dokonać zgłoszenia zleceniobiorcy do:

• dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych,
• obowiązkowego ubezpieczenia wypadkowego oraz
• obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego.

Co miesiąc od przychodu uzyskanego przez ubezpieczonego należy rozliczyć składki w imiennym raporcie ZUS RZA (albo ZUS RCA) i przekazać do ZUS. W sytuacji gdy ubezpieczony nie uzyskał żadnego przychodu, należy wykazać zerową podstawę wymiaru składek.

Marta A. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu jako pracownik w Spółce z o.o. DIAMENT. Z tego tytułu otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 1200 zł (zatrudnienie na 1/2 etatu). Dodatkowo od 1 sierpnia zawarła umowę zlecenia ze Spółką Jawną PARAGRAF. Umowa zlecenia nie jest wykonywana na rzecz pracodawcy. Zleceniodawca – spółka jawna powinna ją zgłosić do obowiązkowych ubezpieczeń: emerytalnego, rentowych i wypadkowego oraz zdrowotnego. Marta A. złożyła wniosek o zgłoszenie jej do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Jako datę powstania obowiązku ubezpieczeń należy wskazać 1 sierpnia. Tę samą datę należy również wskazać jako datę przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Marta A. zostanie objęta tym ubezpieczeniem od tej daty, jeśli wniosek został złożony w ustawowym terminie, do 8 sierpnia.

(?) Zawarliśmy z naszym pracownikiem (umowa o pracę na pełny etat) umowę zlecenia. Czy powinniśmy zgłosić go dodatkowo do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych? Jeżeli tak, to do jakich?

Nie powinni Państwo odrębnie zgłaszać pracownika do ubezpieczeń, gdyż taka osoba jest traktowana do celów ubezpieczeń jak pracownik. Przychód uzyskany przez pracownika z tytułu umowy zlecenia należy uwzględnić w raporcie ZUS RCA z pracowniczym kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 xx.

Zleceniobiorca zawierający umowę zlecenia z własnym pracodawcą, z którym wiąże go stosunek pracy, jest traktowany jak pracownik (zob. Słowniczek). Pracodawca, będący jednocześnie płatnikiem składek za tę osobę, również z tytułu umowy zlecenia, powinien w miesiącu, w którym pracownik-zleceniobiorca uzyska przychód z umowy cywilnoprawnej, doliczyć go do przychodu ze stosunku pracy – z wyjątkiem przychodów wyłączonych z oskładkowania (zob. ramka Podstawa wymiaru składek zleceniobiorcy) i wykazać w łącznym raporcie ZUS RCA przekazywanym do ZUS.

Podstawa wymiaru składek zleceniobiorcy

Urząd miejski zawarł od 23 lipca br. dodatkowo z własnym pracownikiem Ireneuszem D. umowę o świadczenie usług. W lipcu nie uzyskał on przychodu z tej umowy. W raporcie ZUS RCA składanym za lipiec br. z tytułu umowy o pracę płatnik wykazał zatem za Ireneusza D. tylko przychód ze stosunku pracy. Pierwsza wypłata z umowy cywilnoprawnej została dokonana 2 sierpnia. W raporcie składanym za ten miesiąc składki na ubezpieczenia powinny być rozliczone łącznie z przychodem ze stosunku pracy stanowiącym podstawę wymiaru składek w raporcie ZUS RCA (po zsumowaniu obu przychodów).

(?) Zawarliśmy kontrakt z inną spółką na podwykonanie robót budowlanych. Kontrahent zatrudni na podstawie umów o dzieło naszych pracowników. Czy to prawda, że to nasza spółka powinna za te osoby opłacać składki na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne?

Tak, powinni Państwo opłacać za swoich pracowników składki w sytuacji, gdy umowy cywilnoprawne zostały zawarte z innym podmiotem, ale w ramach tych umów pracownicy będą wykonywać pracę na Państwa rzecz.

Pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy o dzieło zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu tej umowy – takie stanowisko przyjął Sąd Najwyższy w uchwale z 2 września 2009 r. (sygn. II UZP 6/09). Analogiczne stanowisko potwierdza wyrok Sądu Najwyższego z 14 stycznia 2010 r., w którym SN orzekł, że również pracodawca osoby zatrudnionej na podstawie umowy zlecenia przez osobę trzecią, lecz świadczącej pracę na jego rzecz, jest w stosunku do niej płatnikiem składek. Uzasadnienia do orzeczeń nie pozostawiają wątpliwości, że ta sama zasada dotyczy nie tylko umów o dzieło i umów zleceń, ale również umów o świadczenie usług, do których zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Zgodnie z wykładnią przepisów dokonaną przez Sąd Najwyższy w uchwale z 2 września 2009 r. (II UZP 6/09), „pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy o dzieło zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe z tytułu tej umowy”. Zdaniem SN, płatnikiem jest pracodawca, a przychód z tytułu umowy cywilnoprawnej jedynie „uwzględnia się” w podstawie wymiaru składek z tytułu stosunku pracy. Pracodawca takiego zleceniobiorcy, ustalając podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu stosunku pracy, powinien więc zsumować wynagrodzenie z umowy cywilnoprawnej z wynagrodzeniem ze stosunku pracy. Jak wskazuje SN, „takie rozwiązanie wydaje się również uzasadnione w sytuacji, gdy umowa cywilnoprawna została zawarta z innym podmiotem (osobą trzecią), lecz praca w jej ramach jest wykonywana na rzecz pracodawcy (...). Obowiązki płatnika powinny obciążać podmiot, na rzecz którego praca w ramach umowy cywilnoprawnej jest faktycznie świadczona i który w związku z tym uzyskuje jej rezultaty, unikając obciążeń i obowiązków wynikających z przepisów prawa pracy”.

Tę wykładnię obecnie stosuje również ZUS, dlatego pracodawca, jako płatnik składek za swojego pracownika, powinien rozliczyć i odprowadzić składki również z umowy cywilnoprawnej wykonywanej na jego rzecz (mimo że sam nie wypłaca wynagrodzenia z umowy cywilnoprawnej, a czyni to podmiot, z którym umowa została podpisana).

Zagrożenia (–)

Składki za osobę wykonującą umowę cywilnoprawną na rzecz własnego pracodawcy ma obowiązek rozliczyć pracodawca, nawet jeżeli sam nie jest stroną tej umowy.

W praktyce mogą wystąpić poważne trudności w uzyskaniu przez pracodawcę:

• informacji, że któryś z jego pracowników pracuje na podstawie umowy cywilnoprawnej i wykonuje pracę na rzecz pracodawcy (np. w przypadku dużych przedsiębiorstw, zlecających pracę wielu podwykonawcom),
• wiedzy o uzyskanych przez jego pracownika przychodach z umowy cywilnoprawnej wykonywanej na rzecz pracodawcy w celu rozliczenia należnych składek.

Jeśli pracodawca nie otrzyma odpowiednich informacji od zleceniodawcy, powinien uzyskać je od pracownika.

Magdalena M. wykonuje umowę o świadczenie usług zawartą z ANONIM Jan Andruszkiewicz, Michał Oniszczak s.c., w związku z kontraktem zawartym przez tę spółkę ze spółką komandytową JASNOŚĆ Sp.k. Spółka komandytowa jest jednocześnie pracodawcą Magdaleny M. Przychód uzyskany w lipcu br. z umowy cywilnoprawnej stanowiący podstawę wymiaru składek (1900 zł), zawartej ze spółką cywilną, pracodawca Magdaleny M. (czyli spółka komandytowa) ma obowiązek doliczyć do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne ze stosunku pracy (2300 zł) i wykazać łącznie (4200 zł) w raporcie ZUS RCA. Od łącznej kwoty powinny być rozliczone i opłacone do ZUS składki. Płatnikiem składek z obu tytułów jest pracodawca Magdaleny M. – JASNOŚĆ Sp.k. Jako kod tytułu ubezpieczenia płatnik powinien w dokumentacji wykazać stosunek pracy (kod tytułu ubezpieczenia 01 10 xx).

Słowniczek:

Pracownik – osoba pozostającą w stosunku pracy, a także osoba wykonująca pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, do celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca (art. 8 ust. 1–2a ustawy systemowej).

Zleceniobiorca – osoba wykonująca pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej).

Podstawa prawna:

• art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 8 ust. 2a, art. 9, art. 18 ust. 1a, ust. 2 i ust. 3, art. 20 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),
• art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e, art. 81 ust. 1 i ust. 6 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.),
• § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161 poz. 1106 ze zm.),
• załączniki nr 1, 3, 12, 13, 18 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 23 października 2009 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz innych dokumentów (Dz.U. Nr 186, poz. 1444 ze zm.).