Osoby prowadzące pozarolniczą działalność, szczególnie gospodarczą, często prowadząc swoje przedsiębiorstwo korzystają z pomocy członków rodziny. Jednak aby osoby te nie pozostały poza systemem ubezpieczeniowym, ustawodawca określił dla nich tytuł do ubezpieczeń. Dlatego też małżonkowie i dzieci osoby prowadzącej działalność pozarolniczą, którzy niejako współprowadzą tę działalność, zostali objęci ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym. Podobnie jest z osobami współpracującymi przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy zlecenia.
Osoby współpracujące
Przepisy w zakresie ubezpieczeń precyzyjnie określiły, kto może być osobą współpracującą.
Osobami współpracującymi z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz zleceniobiorcami mogą więc być tylko:
• małżonek,
• dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione,
• rodzice, macocha i ojczym oraz
• osoby przysposabiające,
jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub zlecenia (art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Zasady te nie dotyczą osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.
WAŻNE!
Osoba współpracująca podlega ubezpieczeniu społecznemu tylko wtedy, gdy pozostaje z prowadzącym działalność we wspólnym gospodarstwie domowym oraz faktycznie współpracuje przy tej działalności.
Najczęściej mamy do czynienia z osobami współpracującymi przy prowadzeniu pozarolniczej działalności. Bardzo rzadko spotyka się współpracę przy wykonywaniu umów cywilnoprawnych (np. zlecenia).
Podleganie ubezpieczeniom
Osoby współpracujące z prowadzącymi pozarolniczą działalność podlegają obowiązkowo:
• ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu – 19,52% podstawy wymiaru; rentowym – 10% podstawy wymiaru; wypadkowemu – obowiązują tu różne stopy procentowe – jeśli jednak zatrudnia się mniej niż 9 osób, składka wynosi 1,8%podstawy wymiaru),
• ubezpieczeniu zdrowotnemu (9% podstawy wymiaru),
• Funduszowi Pracy (2,45% podstawy wymiaru).
Dobrowolna jest składka na ubezpieczenie chorobowe (2,45% podstawy wymiaru). Nie ma natomiast obowiązku odprowadzania składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Osoby współpracujące ze zleceniobiorcami również podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i zdrowotnemu. Ubezpieczenie chorobowe ma dla nich charakter dobrowolny. Osoby te nie podlegają natomiast ubezpieczeniu wypadkowemu, jeżeli wykonują pracę poza siedzibą lub miejscem prowadzenia działalności zleceniodawcy.
Składki na Fundusz Pracy opłacane są tylko wówczas, gdy miesięczny przychód z umowy zlecenia odpowiada kwocie co najmniej minimalnego wynagrodzenia (czyli od 1 stycznia 2007 r. 936 zł).
Podstawa wymiaru składek
Podstawą wymiaru składek dla osób współpracujących z prowadzącymi pozarolniczą działalność jest:
• na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy zadeklarowana kwota, nie niższa niż 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału,
• na ubezpieczenie zdrowotne zadeklarowana kwota nie niższa niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału w sektorze przedsiębiorstw wraz z wypłatami z zysku.
WAŻNE!
Osób współpracujących z prowadzącymi pozarolniczą działalność nie dotyczy możliwość opłacania składek na tzw. preferencyjnych zasadach.
Osoby te nie mogą więc skorzystać z możliwości opłacania składek naliczanych od podstawy wymiaru nie niższej niż 30% minimalnego wynagrodzenia. Ulga obejmuje bowiem tylko osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą.
Osoby te nie mogą więc skorzystać z możliwości opłacania składek naliczanych od podstawy wymiaru nie niższej niż 30% minimalnego wynagrodzenia. Ulga obejmuje bowiem tylko osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą.
Podstawą wymiaru składek dla osób współpracujących ze zleceniobiorcami jest:
• na ubezpieczenia społeczne zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż kwota minimalnego wynagrodzenia (czyli w 2007 r. nie mniej niż 936 zł),
• na ubezpieczenie zdrowotne również kwota nie niższa od minimalnego wynagrodzenia.
Finansowanie składek
Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, chorobowe i wypadkowe osób współpracujących z prowadzącymi działalność finansuje w całości z własnych środków osoba prowadząca pozarolniczą działalność. Tak samo jest ze składką na Fundusz Pracy.
Także składkę na ubezpieczenie zdrowotne za osobę współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność oblicza, odprowadza i finansuje ze środków własnych osoba prowadząca pozarolniczą działalność.
WAŻNE!
Składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne osób współpracujących finansuje w całości prowadzący pozarolniczą działalność, z którym ta osoba współpracuje.
Natomiast zasady finansowania składek na ubezpieczenia społeczne osób współpracujących ze zleceniobiorcami są takie same jak samych zleceniobiorców, tj.:
• składkę na ubezpieczenie emerytalne finansują po połowie osoba współpracująca i płatnik,
• składkę na ubezpieczenia rentowe finansuje w części 3,5% podstawy wymiaru ubezpieczony, a płatnik w części 6,5% podstawy wymiaru,
• składkę na ubezpieczenie chorobowe finansuje sama osoba współpracująca,
• składkę na ubezpieczenie wypadkowe finansuje w całości płatnik,
• także składkę na Fundusz Pracy finansuje płatnik.
Za osobę wykonującą pracę na podstawie umowy zlecenia, umowy agencyjnej lub innej umowy o świadczenie usług, jak też za osobę z nią współpracującą składkę na ubezpieczenie zdrowotne jako płatnik oblicza, pobiera z dochodu ubezpieczonego i odprowadza zamawiający, czyli zleceniodawca.
Przykład:
Firma zawarła umowę zlecenia z osobą fizyczną. Rodzaj umówionej pracy nie wymaga osobistego jej wykonania, dlatego zleceniobiorca część tej pracy wykonuje przy pomocy małżonka.
W tej sytuacji zleceniodawca zobowiązany jest zgłosić tego członka rodziny do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego oraz opłacić należne składki na te ubezpieczenia.
Zatrudnianie członków najbliższej rodziny na podstawie umowy o pracę
Pracownikiem jest każda osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Kodeks pracy nie wypowiada się na temat zawierania umów o pracę z członkami rodziny przedsiębiorcy. Umowy takie mogą więc być zawierane, byleby tylko zachowane były cechy umowy o pracę.
Jednak ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych przewiduje pewien wyjątek, jeśli chodzi o obejmowanie ubezpieczeniami społecznymi pracowników będących członkami rodziny pracodawcy.
Są oni wprawdzie pracownikami w sensie prawa pracy, jednak w pewnych sytuacjach mogą nie podlegać „pracowniczym” ubezpieczeniom społecznym.
Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, do celów obejmowania ubezpieczeniami społecznymi, zawiera bowiem swoją definicję pojęcia pracownika. Za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy. Jeżeli jednak pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, do celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca (art. 8 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Jeśli osoba prowadząca pozarolniczą działalność, np. gospodarczą, zatrudnia swojego małżonka, to dla celów ubezpieczeniowych małżonek ten często nie będzie traktowany jako pracownik. Aby tak było, muszą być jednak spełnione jeszcze dwie przesłanki.
Te warunki konieczne to:
• osoby te prowadzą wspólne gospodarstwo domowe (tj. wspólnie zamieszkują i zaspokajają swoje potrzeby) oraz
• osoby te współpracują przy prowadzeniu tej działalności.
Dlatego też często np. małżonek, pomimo że jest pracownikiem z punktu widzenia prawa pracy (jest opodatkowany jako pracownik, korzysta z praw i wypełnia obowiązki wynikające z Kodeksu pracy), podlega ubezpieczeniom społecznym jako osoba współpracująca.
Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych wyłącza z grona osób współpracujących dzieci przedsiębiorcy zatrudnione w celu przygotowania zawodowego, na podstawie art. 195 Kodeksu pracy.
Współpraca członków rodziny wspólników spółek osobowych
W przypadku gdy stronami stosunku pracy są – z jednej strony członek rodziny jednego ze wspólników, a z drugiej strony spółka cywilna czy inna spółka osobowa (komandytowa, partnerska, jawna), nie ma wątpliwości, że osobę taką należy uznać za pracownika w świetle ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Przykład:
Spółka cywilna zatrudniła na podstawie umowy o pracę żonę jednego ze wspólników. Nawet jeśli małżonkowie prowadzą wspólne gospodarstwo domowe, to zatrudniona osoba, dla celów ubezpieczeniowych, traktowana jest jako pracownik (spółki cywilnej), a nie jako osoba współpracująca.
Członek rodziny jako zleceniobiorca
Opisywane wyżej problemy i wątpliwości nie mają miejsca, gdy członek najbliższej rodziny przedsiębiorcy zostanie zatrudniony na podstawie umowy zlecenia. Zasady odnoszące się do osób współpracujących dotyczą bowiem tylko pracowników.
Jeśli więc przedsiębiorca zatrudni w swojej firmie np. żonę na podstawie umowy zlecenia, będzie mógł opłacać za nią składki na takich zasadach, jakie przewidziane zostały dla zleceniobiorców.
Podstawa prawna:
• art. 4 pkt 2 lit. r), art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5, art. 8 ust. 2 i 11, art. 16 ust. 1 pkt 9 i ust. 5a, art. 18 ust. 7 i 8 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.),
• art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c) i e), art. 85 ust. 4 i 14 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU nr 210, poz. 2135 ze zm.).