Pracownik podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego rozwiązania. Gdy uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, składka na ubezpieczenie zdrowotne jest opłacana z każdego z tych tytułów odrębnie.
Pracodawca jako płatnik składek jest zobowiązany obliczyć składkę na ubezpieczenie zdrowotne, pobrać składkę od dochodu pracownika, obniżyć zaliczkę na podatek dochodowy o 7,75% podstawy wymiaru składki zdrowotnej, wpłacić składkę w wysokości 9% podstawy wymiaru na konto ZUS oraz przesłać do ZUS odpowiednie deklaracje.
Ustalenie postawy wymiaru składki zdrowotnej
Płatnik składek obliczając podstawę składki na ubezpieczenie zdrowotne powinien podstawę składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe powiększyć o wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną. Następnie powinien odjąć sumę składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe potrąconych ze środków ubezpieczonego, tj. z części płaconej przez pracownika.
WAŻNE!
Do podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne pracowników wlicza się wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną.
PRZYKŁAD
Maciej P. jest zatrudniony od 1 stycznia 2008 r. na podstawie umowy o pracę w „JONAS” Sp. z o.o. Otrzymuje miesięczne wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 1500 zł (brutto). Od 5 do 9 stycznia 2009 r. (5 dni) przebywał na zwolnieniu chorobowym. Rozliczenie wynagrodzenia Macieja P. za styczeń 2009 r. wygląda następująco:
- wynagrodzenie zasadnicze: 1500 zł,
- pomniejszenie wynagrodzenia zasadniczego: (1500 zł : 30 dni) × 5 dni choroby = 250 zł,
- wynagrodzenie za przepracowaną część miesiąca: 1500 zł - 250 zł = 1250 zł,
- podstawa składki na ubezpieczenia społeczne: 1250 zł,
- składki na ubezpieczenia społeczne płacone przez ubezpieczonego: 1250 zł × 13,71% = 171,38 zł,
- średnia wynagrodzeń z ostatnich 12 miesięcy: 1500 zł,
- podstawa wynagrodzenia chorobowego: 250 zł,
- kwota obniżająca podstawę: 250 zł × 13,71% = 34,28 zł,
- obliczona podstawa wynagrodzenia chorobowego: 250 zł - 34,28 zł = 215,72 zł,
- kwota wynagrodzenia chorobowego (choroba zwykła): 215,72 zł × 80% = 172,58 zł,
- podstawa składki na ubezpieczenie zdrowotne: 1250 zł + 172,58 - 171,38 zł = 1251,20 zł,
- składka na ubezpieczenie zdrowotne do zapłacenia: 1251,20 zł × 9% = 112,61 zł.
Przy ustalaniu podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne nie stosuje się ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. W 2009 r. wynosi ona 95 790 zł.
Odliczenie składki zdrowotnej od podatku
Podatek dochodowy w pierwszej kolejności ulega zmniejszeniu o kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne pobranej w roku podatkowym przez płatnika (pracodawcę). Składkę na ubezpieczenie zdrowotne należy odliczyć od podatku dochodowego od osób fizycznych i to już na etapie obliczania i pobierania zaliczki na ten podatek, jednak tylko do wysokości 7,75% podstawy składki. Pozostała część składki jest potrącana bezpośrednio z dochodu pracownika po opodatkowaniu. Otrzymuje on w ten sposób mniejszą kwotę do wypłaty.
Jeżeli podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne stanowi dochód zwolniony od podatku lub dochód, od którego zaniechano poboru podatku, wówczas składki te nie powodują obniżenia podatku.
W niektórych przypadkach składka na ubezpieczenie zdrowotne (9%) może być wyższa od zaliczki na podatek dochodowy. Dotyczy to pracowników o niskich dochodach lub tych, którzy nie przepracowali pełnego miesiąca. W takiej sytuacji należy obniżyć składkę na ubezpieczenie zdrowotne do wysokości zaliczki na podatek dochodowy. Oznacza to, że zaliczka na podatek dochodowy wyniesie 0 zł.
PRZYKŁAD
Kamil M. pracuje w Warszawie na podstawie umowy o pracę w wymiarze 1/4 etatu. Otrzymuje miesięczne wynagrodzenie w wysokości 600 zł (brutto). Kamil M. mieszka w Sochaczewie. Ze względu na miejsce zamieszkania (poza miejscowością, w której znajduje się jego zakład pracy) korzysta z podwyższonych kosztów uzyskania przychodu.
Rozliczenie wynagrodzenia Kamila M. wygląda następująco:
- przychód ze stosunku pracy: 600 zł,
- podstawa składki na ubezpieczenia społeczne: 600 zł,
- razem składki na ubezpieczenia społeczne finansowane przez ubezpieczonego: 600 zł × 13,71% = 82,26 zł,
- podstawa składki na ubezpieczenie zdrowotne: 600 zł - 82,26 zł = 517,74 zł,
- koszty uzyskania przychodu: 139,06 zł,
- podstawa opodatkowania (po zaokrągleniu): 600 zł - 82,26 zł - 139, 06 zł = 379 zł,
- ulga podatkowa: 46,33 zł,
- naliczony podatek dochodowy: (379 zł × 18%) - 46,33 = 21,89 zł,
- składka na ubezpieczenie zdrowotne (9%): 517,74 zł × 9% = 46,60 zł.
Zaliczka na podatek dochodowy jest niższa niż składka na ubezpieczenie zdrowotne, dlatego tę składkę obniżamy do kwoty 21,89 zł. W ten sposób zapłacona i odliczona od podatku składka na ubezpieczenie zdrowotne wyniesie 21,89 zł, a zaliczka na podatek dochodowy wyniesie 0 zł.
Razem potrącenia: 82,26 zł + 21,89 zł = 104,15 zł.
Wynagrodzenie do wypłaty:
600 zł - 104,15 zł = 495,85 zł.
PRZYKŁAD
Małgorzata J. zostanie zatrudniona w ABC Sp. z o.o. od 26 stycznia 2009 r. z wynagrodzeniem 3200 zł (brutto). Wynagrodzenie zostanie wypłacone 30 stycznia br. W styczniu Małgorzata J. przepracuje 5 dni, a więc jej wynagrodzenie za styczeń 2009 r. wyniesie: (3200 zł : 21 dni) × 5 dni = 761,90 zł. Rozliczenie wynagrodzenia Małgorzaty J. wygląda następująco:
- przychód ze stosunku pracy: 761,90 zł,
- podstawa składki na ubezpieczenia społeczne: 761,90 zł,
- razem składki na ubezpieczenia społeczne finansowane przez ubezpieczonego: 761,90 zł × 13,71% = 104,46 zł,
- podstawa składki na ubezpieczenie zdrowotne: 761,90 zł - 104,46 zł = 657,44 zł,
- koszty uzyskania przychodu: 111,25 zł,
- podstawa opodatkowania (po zaokrągleniu): 761,90 zł - 104,46 zł - 111,25 zł = 546 zł,
- ulga podatkowa: 46,33 zł,
- naliczony podatek dochodowy: (546 zł × 18%) - 46,33 zł = 51,95 zł,
- składka na ubezpieczenie zdrowotne (9%): 657,44 zł × 9% = 59,17 zł,
- składka na ubezpieczenie zdrowotne (7,75%): 657,44 zł × 7,75% = 50,96 zł.
Zaliczka na podatek dochodowy jest niższa niż składka na ubezpieczenie zdrowotne (9%), dlatego tę składkę obniżamy do kwoty: 51,95 zł. W ten sposób zapłacona składka na ubezpieczenie zdrowotne wyniesie 51,95 zł, odliczona 50,96 zł, natomiast zaliczka na podatek dochodowy wyniesie: 51,95 zł - 50,96 zł = 0,99 zł, po zaokrągleniu: 1 zł.
Razem potrącenia:
104,46 zł + 51,95 zł + 1 zł = 157,41 zł.
Wynagrodzenie do wypłaty:
761,90 zł - 157,41 zł = 604,49 zł.
Do członków rad nadzorczych, a także osób przebywających na urlopach wychowawczych nie stosuje się obniżenia składki na ubezpieczenie zdrowotne do wysokości zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, gdy składka na ubezpieczenie zdrowotne obliczona przez płatnika jest wyższa od zaliczki na podatek dochodowy (art. 83 pkt 1 w związku z art. 85 pkt 15-16 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych).
Składka na ubezpieczenie zdrowotne zleceniobiorców
Obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu podlegają osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, lub osoby z nimi współpracujące. Wyjątkiem od powyższej zasady jest umowa cywilnoprawna zawarta z uczniem szkoły gimnazjalnej, ponadgimnazjalnej, ponadpodstawowej, studentem do ukończenia 26. roku życia. Zatrudniając zatem na podstawie umowy zlecenia ucznia lub studenta, który nie ukończył 26 lat, nie zgłasza się go do ubezpieczeń społecznych, a w konsekwencji do ubezpieczenia zdrowotnego.
Co innego, jeżeli jest on jednocześnie pracownikiem. W takiej sytuacji umowa zlecenia będzie traktowana w zakresie ubezpieczeń jak umowa o pracę. To samo dotyczy wszystkich umów cywilnoprawnych (nawet umów o dzieło) zawartych z własnym pracownikiem. Pod względem ubezpieczenia społecznego stanowią one umowę o pracę i od tak osiągniętego przychodu należy potrącić odpowiednio wszystkie składki - tak jak z umowy o pracę.
Jednak pod względem podatkowym przychody ze stosunku pracy i umowy cywilnoprawnej są czymś zupełnie odrębnym - są to różne źródła przychodu. Dlatego płatnik jest zobowiązany rozliczać je osobno. Nie można zatem składki na ubezpieczenie zdrowotne obliczonej z umowy zlecenia odliczać od zaliczki na podatek dochodowy z tytułu umowy o pracę i odwrotnie.
PRZYKŁAD
Jolanta S. jest zatrudniona od 1 stycznia 2009 r. na podstawie umowy o pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy (1/2 etatu) w firmie handlowej ROMER s.c. Jej miesięczne wynagrodzenie zasadnicze wynosi 650 zł (brutto). Pracodawca zawarł z Jolantą S. 15 stycznia 2008 r. umowę zlecenia na przeprowadzenie inwentaryzacji na okres od 15 do 31 stycznia 2009 r. Ustalono, że ostatniego dnia, tj. 31 stycznia nastąpi wypłata wynagrodzenia za wykonane zlecenie w kwocie 1500 zł. Rozliczenie wynagrodzenia Jolanty S. z tytułu umowy o pracę wygląda następująco:
- przychód ze stosunku pracy: 650 zł,
- podstawa składki na ubezpieczenia społeczne: 650 zł,
- razem składki na ubezpieczenia społeczne finansowane przez ubezpieczonego: 650 zł × 13,71% = 89,12 zł,
- podstawa składki na ubezpieczenie zdrowotne: 650 zł - 89,12 zł = 560,88 zł,
- koszty uzyskania przychodu: 111,25 zł,
- podstawa opodatkowania (po zaokrągleniu): 650 zł - 89,12 zł - 111,25 zł = 450 zł,
- ulga podatkowa: 46,33 zł,
- naliczony podatek dochodowy: (450 zł × 18%) - 46,33 zł = 34,67 zł,
- składka na ubezpieczenie zdrowotne (9%): 560,88 zł × 9% = 50,48 zł,
- składka na ubezpieczenie zdrowotne (7,75%): 560,88 zł × 7,75% = 43,47 zł.
Zaliczka na podatek dochodowy jest niższa niż składka na ubezpieczenie zdrowotne (9%), dlatego składkę tę obniżamy do kwoty 34,67 zł. W ten sposób zapłacona składka na ubezpieczenie zdrowotne wyniesie 34,67 zł, natomiast zaliczka na podatek dochodowy wyniesie 0 zł.
Rozliczenie wynagrodzenia Jolanty S. z tytułu umowy zlecenia wygląda następująco:
- przychód: 1500 zł,
- podstawa składki na ubezpieczenia społeczne: 1500 zł,
- razem składki na ubezpieczenia społeczne finansowane przez zleceniobiorcę: 1500 zł × 13,71% = 205,65 zł,
- podstawa składki na ubezpieczenie zdrowotne:1500 zł - 205,65 zł = 1294,35 zł,
- składka na ubezpieczenie zdrowotne (9%): 1294,35 zł × 9% = 116,49 zł,
- składka na ubezpieczenie zdrowotne (7,75%): 1294,35 zł × 7,75% = 100,31 zł,
- koszty uzyskania przychodu: 1294,35 zł × 20% = 258,87 zł,
- podstawa opodatkowania (po zaokrągleniu): 1294,35 zł - 258,87 zł = 1035 zł,
- zaliczka na podatek dochodowy: 1035 zł × 18% = 186,30 zł,
- kwota podlegająca wpłacie do US (po zaokrągleniu): 186,30 zł - 100,31 zł = 86 zł.
W raporcie rozliczeniowym (ZUS RCA) za 01/2009 podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne stanowić będzie suma podstawy składek na ubezpieczenie zdrowotne z tytułu umowy o pracę i umowy zlecenia, czyli kwota 1855,23 zł (560,88 zł + 1294,35 zł), natomiast kwota składki na ubezpieczenie zdrowotne 151,16 zł (34,67 zł + 116,49 zł).
Jeśli zaś chodzi o podatek dochodowy od osób fizycznych, pracodawca musi za styczeń odprowadzić od przychodów pani Jolanty zaliczkę w wysokości: 86 zł (0 zł + 86 zł).
Działalność wykonywana osobiście
Od 1 stycznia 2009 r. obowiązuje nowelizacja ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w zakresie opodatkowania ryczałtem małych kwot otrzymywanych z tytułu działalności wykonywanej osobiście. Takimi przychodami są m.in.: umowy zlecenia, umowy o dzieło, wynagrodzenia zarządu lub rady nadzorczej. Aby miały zastosowanie przepisy o podatku zryczałtowanym, przychód określony w umowie lub umowach nie może przekroczyć miesięcznie 200 zł od tego samego płatnika, ale liczba płatników nie jest w żaden sposób ograniczona. Zryczałtowany podatek wynosi 18% przychodu. Od tak osiągniętego przychodu nie przysługują koszty uzyskania przychodu ani odliczenie składek na ubezpieczenia społeczne. Od tak obliczonego podatku nie można również odliczyć składek na ubezpieczenie zdrowotne.
W stosunku do kwot opłaconych w formie podatku zryczałtowanego płatnicy nie mają obowiązku wystawiania deklaracji rocznych PIT-11.
Rozliczenie roczne składek na ubezpieczenie zdrowotne
Odliczeniu od podatku dochodowego od osób fizycznych za 2009 r. podlega składka na ubezpieczenie zdrowotne zapłacona lub potrącona w danym roku, w wysokości nieprzekraczającej 7,75% podstawy wymiaru składki.
Pracownicy, zleceniobiorcy i inne osoby, których składki były potrącane przez płatnika, odliczą kwotę wykazaną w deklaracji lub deklaracjach PIT-11. W takiej samej wysokości (7,75% podstawy wymiaru) odliczeniu podlegają dobrowolne składki na ubezpieczenie zdrowotne zapłacone w danym roku podatkowym.
Jeżeli osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę lub na podstawie innego tytułu prowadziła jednocześnie działalność gospodarczą i płaciła np. podatek liniowy, to będzie się rozliczać na dwóch zeznaniach podatkowych (np. PIT-37 i PIT-36L). W takiej sytuacji ma ona prawo nadwyżkę nieodliczonej składki na ubezpieczenie zdrowotne z jednego zeznania rozliczyć w drugim zeznaniu.
PRZYKŁAD
Janusz K. w 2008 r. był zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Jednocześnie prowadził działalność gospodarczą, rozliczaną podatkiem liniowym, z tytułu której opłacał także regularnie obowiązkowe składki na ubezpieczenie zdrowotne. Łącznie z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej ma on prawo odliczyć od podatku kwotę 1918,20 zł. Jednak dochód z prowadzonej działalności w 2008 r. był niewielki - wyniósł 5000 zł. Janusz K. ma więc do zapłacenia podatek w wysokości 950 zł. Jednak po odliczeniu części składek na ubezpieczenie zdrowotne nie zapłaci on w rezultacie żadnego podatku z tytułu prowadzonej działalności. Z kolei podatek do zapłacenia z tytułu umowy o pracę wyniósł 2500 zł. Ma on więc prawo w deklaracji PIT-37 odliczyć od podatku pozostałą z tytułu prowadzonej działalności kwotę nieodliczonej w deklaracji PIT-36L, a zapłaconej w roku podatkowym części składki na ubezpieczenie zdrowotne, tj. kwotę: 968,20 zł (1918,20 zł. - 950 zł). Zatem podatek dochodowy, jaki Janusz K. zapłaci za 2008 r., wyniesie po zaokrągleniu 1532 zł. Rozliczenie za 2009 r. będzie wyglądało analogicznie.
Odliczać można tylko składki na ubezpieczenie zdrowotne faktycznie zapłacone w danym roku. Niejasna sytuacja może mieć miejsce np. na przełomie roku, gdy wynagrodzenie za grudzień 2008 r. zostanie wypłacone w styczniu 2009 r. Wówczas składka na ubezpieczenie zdrowotne wykazana na grudniowej liście płac nie będzie mogła zostać odliczona w zeznaniu podatkowym za 2008 r., lecz dopiero w 2009 r.
Istnieje jednak możliwość odliczania od podatku zaległych składek (np. za 1999 r.), o ile w danym roku podatkowym, np. 2009, zostały one faktycznie zapłacone. Oczywiście odliczenie i w tym przypadku nie może przekroczyć 7,75% wymiaru podstawy składki.
Składki na ubezpieczenie zdrowotne zapłacone za granicą
1 grudnia 2008 r. weszły w życie przepisy znowelizowanej ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w zakresie pomniejszania podatku dochodowego płaconego w Polsce o zapłacone za granicą składki na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne. Zgodnie z tą nowelizacją podatek dochodowy może zostać obniżony o składki zapłacone w roku podatkowym ze środków podatnika tylko na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne podatnika lub osób z nim współpracujących (zgodnie z przepisami dotyczącymi obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego obowiązującymi w innym niż Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub w Konfederacji Szwajcarskiej).
WAŻNE!
W państwie należącym do UE/EOG oraz w Szwajcarii podatnik może odliczyć od podatku składki zapłacone na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne.
Warunkiem odliczenia jest to, że:
- nie dotyczy składki, której podstawą wymiaru jest dochód (przychód) zwolniony od podatku na podstawie umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, których stroną jest Rzeczpospolita Polska,
- składka na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne zapłacona w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub w Konfederacji Szwajcarskiej nie została odliczona od dochodu (przychodu) albo podatku w tym państwie, albo nie została odliczona w ramach odliczenia od dochodu składki na ubezpieczenia społeczne,
- istnieje podstawa prawna wynikająca z umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania lub innych ratyfikowanych umów międzynarodowych, których stroną jest Rzeczpospolita Polska, do uzyskania przez organ podatkowy informacji podatkowych od organu podatkowego państwa, w którym podatnik opłacał składki na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne.
Odliczenie, o którym mowa wyżej, także jest ograniczone do wysokości 7,75% podstawy wymiaru. Wyższe składki nie będą odliczone w całości, natomiast niższe składki będą mogły być odliczane do kwoty, w jakiej zostały zapłacone.
PRZYKŁAD
Edward C. opłacał składkę na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne za granicą w wysokości 7%. Od podatku płaconego w Polsce odliczy on zatem pełną kwotę zapłaconych składek.
Gdyby jego składki na ubezpieczenie zdrowotne z dochodów uzyskiwanych za granicą wynosiły np. 10% podstawy wymiaru składki, wówczas mógłby odliczyć od podatku jedynie kwotę odpowiadającą 7,75% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne zapłacone za granicą.
Wejście w życie nowych przepisów jest konsekwencją wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7 listopada 2007 r. (sygn. K 18/06) który orzekł, że przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w zakresie, w jakim wyłączają możliwość odliczenia zagranicznych składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, są niezgodne z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej.
Podstawa prawna
- art. 79, art. 81, art. 83, art. 85 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.),
- art. 21 ust. 1 pkt 19 lit. a, art. 27b, art. 30 ust. 1 pkt 5a ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.),
- ustawa z 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 209, poz. 1316).