Ustawa regulująca zasady nabywania świadczeń przedemerytalnych nie jest prostym aktem prawnym. Problematyczne są zwłaszcza kaskadowe odesłania do przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, które choć logiczne i zasadne z pragmatycznego punktu widzenia, dodatkowo zaciemniają obraz.
Prawo do świadczenia
Zasady nabywania świadczeń zawiera ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz.U. nr 120, poz. 1252), która określa także warunki utraty prawa do świadczeń przedemerytalnych oraz zasady ich wypłaty i finansowania. Do podstawowych warunków należy przede wszystkim obowiązek zarejestrowania się w urzędzie pracy, a następnie pobierania przynajmniej przez 6 miesięcy zasiłku dla bezrobotnych na podstawie ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. nr 99, poz. 1001 z późn. zm.).
W momencie ubiegania się o świadczenie przedemerytalne musimy nadal być zarejestrowani jako osoby bezrobotne. Żeby uzyskać świadczenie w czasie pobierania zasiłku dla bezrobotnych, nie możemy odmówić bez uzasadnionej przyczyny powiatowemu urzędowi pracy przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej (np. na podstawie umowy zlecenia, o dzieło), a także nie możemy odmówić zatrudnienia przy pracach interwencyjnych lub robotach publicznych. Warunkiem, który dotyczy wszystkich, jest też złożenie wniosku o przyznanie świadczenia w ciągu 30 dni od dnia, w którym powiatowy urząd pracy wydał dokument poświadczający 6-miesięczny okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych.
Najszersze możliwości uzyskania świadczenia przedemerytalnego mamy wówczas, gdy zostaliśmy zwolnieni z zakładu pracy z określonych przyczyn.
ZAPAMIĘTAJ
Nie należy przekraczać 30-dniowego terminu na złożenie wniosku o świadczenie przedemerytalne. Jednak w szczególnie uzasadnionych przypadkach ZUS może przywrócić ten termin na skutek odpowiednio umotywowanego wniosku.
Jedna z nich ma miejsce wtedy, gdy straciliśmy zatrudnienie na skutek likwidacji lub niewypłacalności pracodawcy, albo ogłoszono upadłość pracodawcy (od daty postanowienia sądu).
Świadczenie przedemerytalne przysługuje również wtedy, gdy zostaliśmy zwolnieni przez pracodawcę z przyczyn dotyczących zakładu pracy w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a więc wówczas, gdy:
- zachodzą przesłanki do tzw. zwolnień grupowych przewidzianych w ustawie z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 z późń. zm.) lub gdy zachodzą przesłanki do rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego z takich samych przyczyn, ale u pracodawcy zatrudniającego mniej niż 20 pracowników, do którego stosuje się przepisy kodeksu pracy,
- nastąpiło ogłoszenie upadłości pracodawcy, jego likwidacja lub likwidacja stanowiska pracy z przyczyn ekonomicznych, organizacyjnych, produkcyjnych lub technologicznych,
- nastąpiło wygaśnięcie stosunku pracy w przypadku śmierci pracodawcy lub też w wyniku przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę i niezaproponowania przez nową firmę warunków pracy i płacy.
Szczegółowe warunki otrzymania świadczenia
Przechodząc do szczegółowych zasad, przyjmijmy najpierw, że pod pojęciem stosunek pracy będziemy rozumieć również stosunek służbowy. Należy wskazać, że prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje osobie, która:
- do dnia rozwiązania stosunku pracy z powodu likwidacji lub niewypłacalności pracodawcy, u którego była zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, ukończyła co najmniej 56 lat (kobieta) oraz 61 lat (mężczyzna) i osiągnęła okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn,
- do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w którym była zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, ukończyła co najmniej 55 lat (kobieta oraz 60 lat (mężczyzna) oraz osiągnęła okres uprawniający do emerytury, wynoszący odpowiednio 30 lat i 35 lat,
- do dnia ogłoszenia upadłości prowadziła nieprzerwanie i przez okres nie krótszy niż 24 miesiące działalność gospodarczą i za ten okres opłaciła składki na ubezpieczenia społeczne oraz do dnia upadłości ukończyła co najmniej 56 lat (kobieta) i 61 lat (mężczyzna) i osiągnęła okres uprawniający do emerytury (odpowiednio 20 i 25 lat),
- zarejestrowała się we właściwym powiatowym urzędzie pracy w ciągu 30 dni od dnia ustania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, pobieranej nieprzerwanie przez okres co najmniej 5 lat, i do dnia, w którym ustało prawo do renty, ukończyła co najmniej 55 lat (kobieta) oraz 60 lat (mężczyzna) i osiągnęła okres uprawniający do emerytury (odpowiednio 20 i 25 lat),
- do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w którym była zatrudniona przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, osiągnęła okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn,
- do 31 grudnia roku poprzedzającego rozwiązanie stosunku pracy z powodu likwidacji lub niewypłacalności pracodawcy, u którego była zatrudniona lub pozostawała w stosunku służbowym przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, miała okres uprawniający do emerytury wynoszący co najmniej 34 lata dla kobiet i 39 lat dla mężczyzn.
Świadczenie przedemerytalne przysługuje też po upływie co najmniej 6 miesięcy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, jeżeli osoba jest zarejestrowana jako bezrobotna, w okresie pobierania zasiłku nie odmówiła bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia odpowiedniego zatrudnienia (w tym przy pracach interwencyjnych lub robotach publicznych), a ponadto złoży wniosek o przyznanie świadczenia w terminie nieprzekraczającym 30 dni od dnia wydania przez powiatowy urząd pracy dokumentu poświadczającego 6-miesięczny okres pobierania zasiłku.
Do okresu tego wlicza się:
- okresy, za które, zgodnie z art. 75 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia, prawo do zasiłku dla bezrobotnych nie przysługiwało; zgodnie z tym przepisem zasiłek nie przysługuje pracownikowi, który w okresie 6 miesięcy przed zarejestrowaniem w urzędzie pracy rozwiązał stosunek pracy za wypowiedzeniem albo na mocy porozumienia stron, chyba że porozumienie nastąpiło z powodu upadłości, likwidacji pracodawcy lub zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn dotyczących zakładu pracy albo odejście z pracy nastąpiło z powodu zmiany miejsca zamieszkania,
- okresy zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej; w przypadku gdy praca ustanie po upływie 6-miesięcznego okresu, prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje, jeżeli wniosek zostanie złożony w terminie nieprzekraczającym 14 dni od dnia ustania zatrudnienia.
Utrata prawa do świadczenia
Kwota świadczenia przedemerytalnego wynosi 670 zł miesięcznie z wyjątkiem rencistów, których świadczenie nie może być wyższe niż ostatnio otrzymywana renta. Podlega ona waloryzacji na zasadach i w terminach przewidzianych dla emerytur i rent. Obecnie wynosi 711,54 zł. Warto wiedzieć, że prawo do świadczenia ustaje:
- na wniosek osoby pobierającej świadczenie,
- w dniu poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury, która jest ustalona decyzją ZUS,
- z dniem osiągnięcia wieku 60 lat przez kobietę i 65 lat przez mężczyznę,
- z dniem nabycia prawa własności lub objęcia w posiadanie (samoistne lub zależne) nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych przekraczających 2 ha przeliczeniowe albo współwłasności nieruchomości rolnej, jeżeli udział przekracza 2 ha przeliczeniowe,
- wraz ze śmiercią osoby uprawnionej.
Prawo do świadczenia ulega zawieszeniu w przypadku nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej albo podjęcia wypłaty renty strukturalnej lub świadczenia o charakterze rentowym z instytucji zagranicznej.
Zawieszenie i zmniejszenie świadczenia
Przepisy rozstrzygają także zbieg świadczeń. Otóż w razie nabycia przez osobę uprawnioną do świadczenia przedemerytalnego prawa do renty rodzinnej lub uposażenia rodzinnego wypłaca się jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez uprawnionego. Osoba pobierająca świadczenie jest obowiązana zawiadomić organ rentowy wypłacający to świadczenie o okolicznościach powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia. Żeby w pełni opisać zasady ograniczania świadczenia, musimy poznać kilka definicji i kwot. Znajdziemy je w komunikacie prezesa ZUS z dnia 15 lutego 2006 r. (M.P. nr 13, poz. 185).
Zgodnie z nim:
- dopuszczalna kwota przychodu odpowiadająca 50% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w 2005 r., ogłoszonego do celów emerytalnych, od 1 marca 2006 r. wynosi 1190,20 zł miesięcznie,
- graniczna kwota przychodu odpowiadająca 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w 2005 r., ogłoszonego do celów emerytalnych, od 1 marca 2006 r. wynosi 1666,20 zł miesięcznie,
- roczna dopuszczalna kwota przychodu od 1 marca 2006 r. wynosi 14 282,40 zł,
- roczna graniczna kwota przychodu od 1 marca 2006 r. wynosi 19 994,40 zł.
Trzeba zatem podkreślić, że świadczenie ulega zmniejszeniu lub zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu, podlegającego obowiązkowi opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Ze zmniejszeniem mamy do czynienia, jeżeli łączna kwota świadczenia przedemerytalnego i przychodu przekracza miesięcznie 50% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji, a przychód nie jest wyższy niż 70% tego wynagrodzenia.
Jeżeli łączna kwota świadczenia i przychodu przekracza dopuszczalną kwotę przychodu, świadczenie ulega zmniejszeniu o kwotę tego przekroczenia pomniejszoną o obowiązkowe składki. Jeśli w wyniku zmniejszenia kwota świadczenia byłaby niższa niż 335 zł - równamy w górę do osiągnięcia tej sumy.
Jeżeli kwota przychodu przekracza graniczną kwotę przychodu (1666,20 zł), świadczenie przedemerytalne ulega zawieszeniu. Jeżeli wysokość świadczenia jest wyższa od dopuszczalnej kwoty przychodu (1190,20 zł), świadczenie podlega zawieszeniu, niezależnie od kwoty uzyskiwanego przychodu. Przychód uważa się za osiągnięty w miesiącu, w którym został wypłacony. Przy jego ustalaniu nie uwzględnia się kwot należnych za okres przed dniem, od którego ustalono prawo do świadczenia.
Rozliczenie przychodu następuje w formie rozliczenia rocznego. W celu ustalenia, czy zaistniały okoliczności powodujące zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia, ZUS porównuje łączną kwotę świadczenia i przychodu uzyskaną w roku rozliczeniowym z roczną dopuszczalną (14 282,40 zł) i graniczną kwotą przychodu (19 994,40 zł), z tym że okres, z którego ustala się kwoty roczne, ulega odpowiedniemu skróceniu w roku, w którym prawo do świadczenia powstało, ustało lub jego wypłata była wstrzymana.
ZAPAMIĘTAJ
Jeżeli łączna kwota świadczenia przedemerytalnego i przychodu przekroczyła 14 282,40 zł, a kwota przychodu uzyskanego w roku rozliczeniowym nie przekroczyła 19 994,40 zł, ZUS ustala łączną kwotę zmniejszenia.
Osoba pobierająca świadczenie przedemerytalne jest obowiązana niezwłocznie powiadomić ZUS o osiąganiu przychodu oraz o wysokości tego przychodu, a po zakończeniu roku rozliczeniowego, w terminie do 31 maja następnego roku, o wysokości przychodu uzyskanego w roku rozliczeniowym. Obowiązek powiadomienia spoczywa odpowiednio na pracodawcy i zleceniodawcy, a w przypadku osoby pełniącej służbę na właściwej jednostce.
Wniosek i wypłata
W zasadzie prawo do świadczenia przedemerytalnego ustala się na wniosek osoby zainteresowanej. ZUS działa przy tym niejako z mocą wsteczną, bo ustala je od dnia następującego po dniu złożenia wniosku wraz z dokumentami. Wniosek składamy w jednostce właściwej ze względu na miejsce zamieszkania.
Nie powinniśmy mylić go z miejscem zameldowania. Miejsce zamieszkania to po prostu miejscowość, w której dana osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu - nie musi być to zatem nawet jej dom w potocznym rozumieniu. Wystarczy, że w danej miejscowości zorganizowała centrum swojej życiowej działalności.
Do wniosku dołącza się dowody uzasadniające prawo do świadczenia przedemerytalnego, w tym decyzję o utracie prawa do zasiłku dla bezrobotnych lub informację o upływie 6 miesięcy pobierania zasiłku, a także dowody wymagane do ustalenia prawa do emerytury oraz jej wysokości. Decyzję w sprawie świadczenia wydaje i świadczenie to wypłaca organ ZUS właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej.
Świadczenie wypłaca się za miesiąc kalendarzowy w terminie płatności wskazanym w decyzji. Należność za niepełny miesiąc ustala się, dzieląc kwotę świadczenia przez liczbę dni kalendarzowych w miesiącu, a otrzymaną kwotę mnoży się przez liczbę dni kalendarzowych, za które świadczenie przysługuje. Warto też podkreślić, że ze świadczeniem związane jest uprawnienie do specjalnej odmiany zasiłku pogrzebowego.
Otóż osobie, która pokryła koszty pogrzebu po śmierci:
1. osoby pobierającej świadczenie przedemerytalne,
2. członka rodziny takiej osoby, spełniającego warunki do uzyskania renty rodzinnej, zgodnie z art. 67 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.) do renty rodzinnej uprawnione są dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz przysposobione, ponadto przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również z rodziny zastępczej, małżonek (wdowa i wdowiec), a także rodzice (za rodziców uważa się również ojczyma i macochę oraz osoby przysposabiające)
- przysługuje zasiłek pogrzebowy na zasadach i w wysokości określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.
W razie zbiegu prawa do zasiłku pogrzebowego na podstawie ustawy z prawem do zasiłku pogrzebowego lub do świadczenia w jego wysokości zasiłku pogrzebowego na podstawie odrębnych przepisów - zasiłek związany ze świadczeniem nie przysługuje.
CO NA TO SĄD
Przy nienależnie pobranych świadczeniach przedemerytalnych nie ma taryfy ulgowej. Obowiązują zasady zwrotu jak przy emeryturach i rentach.
Wyrok SN z 9 maja 2006 r. sygn. akt II UZP 8/06, M.P.Pr. z 2006 r. nr 7, poz. 342
Zgodnie z ustępem trzecim artykułu 4 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych - wstrzymanie wypłaty świadczenia następuje, poczynając od „miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym zmarła osoba uprawniona”. Treść tego przepisu jest jednoznaczna: wstrzymanie wypłaty następuje, poczynając od miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym zmarła osoba uprawniona.
Wyrok SA w Katowicach z 20 września 2005 r. sygn. akt III AUa 435/05, OSA z 2007 r. nr 3, poz. 6
Zapomoga pieniężna dla emerytów
W tym miejscu warto też wspomnieć o ustawie z dnia 20 maja 2005 r. o zapomodze pieniężnej dla niektórych emerytów, rencistów i osób pobierających świadczenie przedemerytalne albo zasiłek przedemerytalny w 2007 r. (Dz.U. nr 102, poz. 852 z późn. zm.). Zgodnie z jej przepisami, zapomoga pieniężna przysługuje osobom, które w marcu danego roku kalendarzowego mają prawo do świadczenia przedemerytalnego albo zasiłku przedemerytalnego, jeżeli wysokość tych świadczeń nie przekracza na dzień 31 marca 1200 zł miesięcznie.
Przy ustalaniu wysokości świadczenia uwzględnia się kwotę świadczenia łącznie z dodatkiem pielęgnacyjnym, dodatkiem dla sierot zupełnych oraz innymi dodatkami i świadczeniami, które są wypłacane przez organy emerytalno-rentowe - w wysokości ustalonej przed dokonaniem potrąceń i egzekucji oraz zmniejszenia. Jeśli osoba uprawniona pobiera więcej niż jedno świadczenie, przy ustalaniu wysokości świadczeń na 31 marca roku, w którym ustala się prawo do dodatku, przyjmuje się sumę świadczeń.
Zapomoga przysługuje w wysokości:
- 420 zł - jeżeli świadczenie przysługujące osobie uprawnionej nie przekracza 600 zł,
- 310 zł - jeżeli świadczenie wynosi powyżej 600 zł nie więcej jednak niż 800 zł,
- 180 zł - jeżeli wynosi powyżej 800 zł nie więcej jednak niż 1000 zł,
- 140 zł - jeżeli wynosi powyżej 1000 zł nie więcej jednak niż 1200 zł.
Zapomogę wypłaca się osobie uprawnionej z urzędu wraz ze świadczeniem w kwietniowym terminie wypłaty świadczeń, a organem wypłacającym jest ZUS. Kwota zapomogi nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne.
ZAPAMIĘTAJ
- W razie zbiegu prawa do więcej niż jednego świadczenia osobie uprawnionej przysługuje jedna zapomoga.
- Z kwoty zapomogi nie dokonuje się potrąceń i egzekucji.