Niektórzy pracodawcy, chcąc uatrakcyjnić zatrudnienie w ich firmie, oferują pracownikom świadczenia pozapłacowe. Jednym z nich jest mieszkanie służbowe. Udostępnienie lokalu mieszkalnego pracownikowi może mieć wpływ na wysokość składek na jego ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, a co za tym idzie, wiązać się ze zwiększeniem ponoszonych przez pracodawcę kosztów pracy.
Przychód ze stosunku pracy
Zgodnie z przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia pracownika jest przychód ze stosunku pracy w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. Przychód ze stosunku pracy w rozumieniu przepisów podatkowych na mocy ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych stanowi również podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne. Należy przy tym dodać, że co do zasady przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne pracowników stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych ubezpieczonych.
Natomiast zgodnie z przepisami ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych za przychód ze stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
Mimo że podwładny dostaje świadczenie, które jest przychodem ze stosunku pracy, nie oznacza to automatycznie, że trzeba od niego opłacić składki na ZUS. Są też rodzaje świadczeń, które z takich składek są zwolnione, np. wynagrodzenie chorobowe czy wszystkie rodzaje zasiłków z ubezpieczenia społecznego (chorobowy, macierzyński, opiekuńczy itd.).
Udostępnienie lokalu mieszkalnego przez pracodawcę
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (zwane dalej rozporządzeniem składkowym) nie wymienia jednak przychodu w postaci udostępnienia mieszkania służbowego. A to oznacza, że co do zasady od jego wartości trzeba naliczyć składki zarówno na ubezpieczenia społeczne, jak i ubezpieczenie zdrowotne.
Powyższe nie oznacza jednak, że udostępnienie pracownikowi lokalu mieszkalnego zawsze powoduje obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.
Stanowisko ZUS
ZUS stoi na stanowisku, że jeżeli udostępniony pracownikowi lokal mieszkalny stanowi własność pracodawcy, a pracownik ponosi częściową odpłatność za jego udostępnienie i przedmiotowa korzyść materialna wynika z układu zbiorowego pracy, regulaminu wynagradzania lub przepisów o wynagradzaniu, na mocy § 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia składkowego, jest ona wolna od składek na ubezpieczenia.
Wartość pieniężna świadczenia
Żeby naliczyć składki, trzeba ustalić wartość pieniężną świadczenia. Gdy chodzi o mieszkanie służbowe, to najpierw decyduje to, czy w przepisach firmy została określona wysokość ekwiwalentu pieniężnego za to świadczenie. Gdy takich zapisów nie ma, wartość pieniężną świadczenia w postaci udostępnienia mieszkania służbowego ustala się odpowiednio do rodzaju lokalu.
Zwykle za wynajęte pracownikowi mieszkanie (lub jakikolwiek inny lokal) firma koszty odlicza z wynagrodzenia, a od innych łącznych przychodów nalicza składki na ubezpieczenia społeczne. Podstawą ich wymiaru jest nie tylko przychód pracownika w gotówce, ale też ten w naturze.
Wartość pieniężną świadczeń w naturze polegających na udostępnieniu lokalu mieszkalnego ustala się w wysokości ekwiwalentu pieniężnego określonego w przepisach o wynagradzaniu, a w razie ich braku (§ 3 pkt 3 rozporządzenia składkowego):
- dla lokali spółdzielczych typu lokatorskiego i własnościowego – w wysokości czynszu obowiązującego dla tego lokalu w danej spółdzielni mieszkaniowej,
- dla lokali komunalnych – w wysokości czynszu wyznaczonego dla tego lokalu przez gminę,
- dla lokali własnościowych (z wyłączeniem lokali spółdzielczych typu lokatorskiego i własnościowego) oraz domów stanowiących własność prywatną – w wysokości czynszu określonego według zasad i stawek dla mieszkań komunalnych na danym terenie, a w miastach – w danej dzielnicy,
- dla lokali w hotelach – w wysokości kosztu udokumentowanego rachunkami wystawionymi przez hotel.
W przypadku gdy pracodawca udostępnia lokal mieszkalny dwóm lub więcej pracownikom, w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne każdego z nich należy uwzględnić kwotę stanowiącą iloraz wartości pieniężnej ustalonej zgodnie z § 3 pkt 3 rozporządzenia składkowego oraz liczby pracowników.
Samodzielne wynajęcie lokalu mieszkalnego
Przepisu § 3 pkt 3 rozporządzenia składkowego nie stosuje się wówczas, gdy pracownik samodzielnie wynajmuje lokal mieszkalny, a pracodawca zwraca mu poniesione z tego tytułu koszty. W takim przypadku nie mamy bowiem do czynienia z udostępnieniem pracownikowi przez pracodawcę lokalu mieszkalnego. W podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne pracownika powinna być więc uwzględniona cała kwota pieniężna, jaką pracownik otrzymał od pracodawcy jako zwrot kosztów wynajmu, bez względu na rodzaj wynajmowanego lokalu.
Przykład
Tomasz N. jest pracownikiem spółki komandytowej. Wynajmuje lokal mieszkalny w spółdzielni mieszkaniowej, za który miesięcznie płaci 1200 zł. Pracodawca co miesiąc wraz z wynagrodzeniem za pracę zwraca zainteresowanemu poniesione przez niego koszty wynajmu lokalu mieszkalnego. Kwota otrzymywana przez Tomasza N. od pracodawcy tytułem zwrotu kosztów wynajmu lokalu mieszkalnego (nie czynsz obowiązujący dla tego lokalu w spółdzielni mieszkaniowej) stanowi podstawę wymiaru składek zarówno na ubezpieczenia społeczne, jak i na ubezpieczenie zdrowotne.
Podstawa prawna:
- art. 4 pkt 9, art. 18 ust. 1–2, art. 20 ust. 1 oraz art. 21 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.),
- art. 81 ust. 1, 5 i 6 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.),
- art. 12 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2010 r. nr 51, poz. 307 ze zm.),
- § 2 ust. 1 pkt 26 oraz § 3 pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.).