Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (zwana dalej ustawą systemową) nakłada na osoby prowadzące działalność gospodarczą na terenie kraju obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe. Dobrowolność pozostawiona jest przedsiębiorcom tylko w zakresie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Dla tej grupy ubezpieczonych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi kwota zadeklarowana, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na dany rok kalendarzowy. W 2011 r. wynosi ona 2015,40 zł. Natomiast składki na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe naliczane są od podstawy na ubezpieczenia emerytalne i rentowe bez stosowania ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek (limit trzydziestokrotności), o której mowa w art. 19 ustawy systemowej.
Praca nakładcza
Przepisy art. 6 ust. 1 pkt 2 oraz art. 12 ust. 1 ustawy systemowej stanowią, że obowiązek podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu dotyczy również osób fizycznych, które na obszarze Polski świadczą pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą. Jednak w tym przypadku podstawa wymiaru składek różni się zasadniczo od podstawy wymiaru składek osób prowadzących działalność gospodarczą. W przypadku nakładców podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest bowiem przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych osiągany z tytułu wykonywania tej umowy. Przy czym nie uwzględnia się tu wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków. Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe jest podstawa składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, bez stosowania limitu trzydziestokrotności.
Ubezpieczenie zdrowotne
Zasady podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu są uregulowane przepisami ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Ubezpieczeniem tym obowiązkowo są objęci zarówno przedsiębiorcy, jak i nakładcy. Podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą jest kwota zadeklarowana, nie niższa niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale 2010 r., włącznie z wypłatami z zysku.
Zgodnie z obwieszczeniem Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z 19 stycznia 2011 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw, włącznie z wypłatami z zysku, w czwartym kwartale 2010 r. wyniosło 3605,74 zł.
W związku z powyższym w 2011 r. podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne jest kwota nie niższa niż 2704,31 zł. Składka na ubezpieczenie zdrowotne w 2011 r., począwszy od składek należnych od 1 stycznia 2011 r., nie może być niższa niż 243,39 zł (tj. 9% podstawy wymiaru). Miesięczne odliczenie składki zdrowotnej w 2011 r. wynosi 209,58 zł (tj. 7,75% podstawy wymiaru).
Składka na ubezpieczenie zdrowotne nie podlega proporcjonalnemu pomniejszeniu za okresy pobierania zasiłków przyznanych na podstawie przepisów o ubezpieczeniu chorobowym i wypadkowym. Zgodnie z tą zasadą, gdy osoba prowadząca działalność przebywa za zasiłku chorobowym przez cały miesiąc bądź jego część, odprowadza ją za ten miesiąc w pełnej wysokości.
Przykład
Ewa P. prowadzi działalność gospodarczą od kilku lat. W okresie od 4 do 20 maja 2011 r. pobierała zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy z powodu choroby. Składka na ubezpieczenie zdrowotne z tego tytułu nie ulegnie zmniejszeniu i musi być opłacona w pełnej wysokości, czyli w kwocie 243,39 zł (tj. 9% podstawy wymiaru).
Do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne chałupników (nakładców) stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Jednak w przypadku tej grupy ubezpieczonych podstawa ta jest pomniejszana o kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe, finansowanych ze środków ubezpieczonego (chałupnika).
Przychody z kilku źródeł
W przypadku ubezpieczonego osiągającego przychody z kilku źródeł (np. z działalności gospodarczej i chałupnictwa itp.) składka zdrowotna opłacana jest z każdego z tych tytułów odrębnie.
Przykład
Jan G. prowadzi działalność gospodarczą od 3 lat. Od 2 maja 2011 r. świadczy jednocześnie pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą. Z uwagi na to, że uzyskuje przychody z tych dwóch tytułów, jest zobowiązany do opłacenia składki zdrowotnej zarówno z działalności gospodarczej, jak i z umowy chałupniczej.
Zbieg tytułów do ubezpieczeń
W przypadku wykonywania przez przedsiębiorcę jednocześnie umowy o pracę nakładczą mamy do czynienia ze zbiegiem tytułów do ubezpieczeń społecznych.
W takiej sytuacji osoba prowadząca działalność obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu działalności, jeżeli podstawa wymiaru składek z racji wykonywania pracy nakładczej jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących działalność gospodarczą, czyli:
- 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na dany rok kalendarzowy (na rok 2011 jest to 100 770 zł), jeżeli z działalności gospodarczej opłaca składki na zasadach ogólnych (obecnie 2015,40 zł),
- 30% minimalnego wynagrodzenia w danym roku kalendarzowym, gdy z działalności gospodarczej opłaca składki od obniżonej podstawy wymiaru (obecnie – 415,80 zł)
Taki przedsiębiorca może być jednak – na swój wniosek – objęty ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu świadczenia pracy nakładczej.
Gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z umowy o pracę nakładczą jest równa lub wyższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących działalność gospodarczą, wówczas tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych jest tytuł, który powstał wcześniej. Można również dokonać wyboru tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (praca nakładcza lub działalność).
Podstawa prawna:
- art. 6 ust. 1 pkt 2, art. 12 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.),
- art. 81 ust. 1–2 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.),
- obwieszczenie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z 19 stycznia 2011 r. w sprawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, włącznie z wypłatami z zysku, w czwartym kwartale 2010 r. (MP nr 8, poz. 80).