Od końca roku, w którym powstała zaległość, do dnia wydania decyzji (10 grudnia 2009 r.) nie upłynęło 5 lat. W związku z tym ZUS mógł przenieść na Pana w drodze tej decyzji odpowiedzialność z tytułu nieopłaconych składek. Nie ma znaczenia to, że decyzję odebrał Pan już po upływie okresu przedawnienia od jej wydania.
UZASADNIENIE
Zasadą jest, że za zaległe należności z tytułu składek odpowiedzialność ponosi płatnik. Istnieje jednak możliwość przeniesienia w pewnych okolicznościach odpowiedzialności za te zobowiązania na podmioty inne niż płatnik składek. O odpowiedzialności osób trzecich za zaległe należności z tytułu składek ZUS orzeka w decyzji na podstawie art. 116 Ordynacji podatkowej.
Członkowie zarządu odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem za nieopłacone należności z tytułu składek spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (a także spółki akcyjnej lub tych spółek w organizacji), jeśli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:
- nie wykazał, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo że niezgłoszenie takiego wniosku nie nastąpiło z jego winy,
- nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.
ZUS nie może wydać decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej, jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa, upłynęło 5 lat (art. 118 § 1 i § 2 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 ustawy systemowej).
W praktyce powstały wątpliwości, czy w tym terminie decyzja musi być doręczona osobie trzeciej. Wątpliwości te zostały rozstrzygnięte przez Sąd Najwyższy w wyroku z 16 listopada 2009 r. (II UK 111/09), w którym sąd stwierdził, że określony w art. 118 § 1 termin wydania decyzji należy rozumieć jako datę podpisania decyzji, a nie jej doręczenia.
Stanowisko SN jest zgodne z dotychczasową linią orzeczniczą NSA i SN. NSA w wyroku z 25 kwietnia 2006 r. (II OSK 714/05, ONSAiWSA 2006/5/132) stwierdził, że brakuje podstaw do utożsamiania pojęcia wydania decyzji z jej doręczeniem. Tak samo w uchwale z 17 grudnia 2007 r. (I FPS 5/07, ONSAiWSA 2008/2/22) NSA stwierdził wprost, że pojęcie wydania decyzji określonej w art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej nie oznacza jej doręczenia.
W kwestii wykładni pojęcia „daty wydania decyzji” wypowiedział się SN w wyroku z 2 października 2002 r. (III RN 149/01, OSNP 2003/16/371). Stwierdził, że datą wydania decyzji przez organ podatkowy jest data jej podpisania przez osobę upoważnioną do jej wydania.
Należy ponadto zwrócić uwagę, że w art. 118 Ordynacji podatkowej (do którego odsyła art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w zakresie odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania składkowe), są uregulowane dwie kwestie:
- termin na wydanie decyzji przez organ – tj. 5 lat liczonych od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość; po upływie tego terminu przedawnia się prawo do wydania decyzji,
- termin przedawnienia zobowiązania osoby trzeciej określonego w decyzji wydanej przed upływem terminu na wydanie decyzji.
Są to zatem dwie różne sytuacje, w których początkowy bieg terminu jest uregulowany w odmienny sposób. Oznacza to, że decyzja o odpowiedzialności osoby trzeciej jest wydana w terminie, jeżeli zostanie podpisana przez osobę uprawnioną do jej wydania przed upływem 5 lat od daty końca roku, w którym powstała zaległość (art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej). Ponieważ decyzja wywołuje skutki prawne od chwili jej doręczenia, zobowiązanie z niej wynikające przedawnia się względem osoby trzeciej po upływie 3 lat od końca roku kalendarzowego, w którym została doręczona (art. 118 § 2 Ordynacji podatkowej). Zatem termin przedawnienia nie biegnie w stosunku do osoby, która unika odebrania decyzji.
Obok terminu na wydanie decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej nie mniej istotna jest kwestia, jak długo organ może dochodzić zobowiązań określonych w decyzji o przeniesieniu odpowiedzialności. Na tym tle powstają poważne wątpliwości, które nie były rozstrzygane w drodze orzecznictwa. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że kwestia przedawnienia została uregulowana w art. 24 ust. 5d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym przedawnienie należności z tytułu składek wynikających z decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej lub następcy prawnego następuje po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym decyzja została wydana. Jednak w art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zawarte jest bezpośrednie odesłanie do art. 118 § 2 Ordynacji podatkowej, który wskazuje na termin wynoszący 3 lata od końca roku kalendarzowego, który jest liczony od daty doręczenia decyzji osobie trzeciej.
Zatem to samo zagadnienie jest regulowane w odmienny sposób w dwóch różnych ustawach (zob. tabela str. 62).
W praktyce trudno jest rozstrzygnąć kwestie związane z pierwszeństwem stosowania jednego z tych dwóch kolizyjnych przepisów. Na ogół wystarcza zastosowanie prostej reguły interpretacyjnej, zgodnie z którą przepis późniejszy uchyla przepis wcześniejszy. Problem polega jednak na tym, że odwołania do art. 118 § 1 i 2 Ordynacji podatkowej oraz do art. 24 ust. 5d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych weszły w życie równocześnie – 1 stycznia 2003 r. Uzasadnienia obu ustaw również nie dają w tym zakresie odpowiedzi ani wskazówek. Pozostaje zatem data uchwalenia obu ustaw. Można także zastosować inne rozwiązanie obowiązujące na gruncie prawa publicznego, a mianowicie, że wątpliwości rozstrzyga się na korzyść obywateli. A zatem uzasadniony byłby pogląd, zgodnie z którym w sytuacji, gdy mamy do czynienia z niewątpliwym błędem legislacyjnym, jego skutków nie można przerzucać na obywateli, a w tym przypadku na osoby trzecie odpowiadające za zaległe zobowiązania innych osób. W tych przypadkach należy stosować ustawę względniejszą, czyli na podstawie okoliczności danej sprawy ustalić, czy korzystniejsze jest stosowanie terminu 3-letniego, którego bieg może ulec zawieszeniu na skutek okoliczności wymienionych w art. 70 § 2 pkt 1, § 3 i § 4 Ordynacji podatkowej, czy korzystniejsze jest zastosowanie terminu 5-letniego, dla którego nie jest istotny moment doręczenia decyzji i który nie ulega zawieszeniu.
Każde z zaproponowanych rozwiązań ma wady i trudności w stosowaniu interpretacji. Zagadnienie to będzie musiał rozstrzygnąć Sąd Najwyższy. Uchylenie w drodze nowelizacji jednego z kolizyjnych przepisów pozostanie bez wpływu na wcześniej dokonane rozstrzygnięcia spraw dotyczących odpowiedzialności osób trzecich.
Podstawa prawna
- art. 24, art. 31 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),
- art. 116, art. 118 § 1 i § 2 Ordynacji podatkowej (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.),
- ustawa z 12 września 2002 r. o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 169, poz. 1387),
- ustawa z 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 241, poz. 2074).