Mężczyzna, który spełnia warunki do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury i pracował również za granicą, w państwach należących obecnie do Unii Europejskiej może starać się o doliczenie tych okresów przy ubieganiu się o emeryturę.
Wcześniejsza emerytura dla mężczyzn
Prawo do wcześniejszej emerytury pracowniczej uzyska mężczyzna, który:
• udokumentuje co najmniej 35 lat okresów składkowych i nieskładkowych,
• przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę był zgłoszony w ZUS jako pracownik,
• w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym był zgłoszony do ubezpieczeń jako pracownik przez co najmniej 6 miesięcy. Warunku tego nie wymaga się, jeżeli w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę osoba jest uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Dwóch ostatnich warunków nie muszą spełnić mężczyźni, którzy przez cały wymagany okres 35 lat podlegali ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy.
Ostatnim tytułem ubezpieczenia przed złożeniem wniosku o emeryturę musi być ubezpieczenie pracownicze. Nie jest ważne, czy po ustaniu tego ubezpieczenia mężczyzna pobiera np. zasiłek dla bezrobotnych czy świadczenie przedemerytalne.
ZUS uzna, że warunek ubezpieczenia pracowniczego jest spełniony, jeżeli osoba, która stara się o emeryturę, była zatrudniona na podstawie umowy o pracę w innym kraju Unii niż Polska.
PRZYKŁAD
Jan L. obecnie mieszka i pracuje w Irlandii. Przed wyjazdem z Polski przez 20 lat pracował w fabryce, a następnie przez 15 lat prowadził działalność gospodarczą. 11 czerwca 2008 r. skończył 60 lat i złożył w ZUS wniosek o wcześniejszą emeryturę. Przed zgłoszeniem wniosku pan Jan pracował w Irlandii przez 4 lata, a w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu przez ponad 6 miesięcy był zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Irlandia jest państwem Unii, dlatego ZUS uwzględni ubezpieczenie i zatrudnienie w tym kraju. Na tej podstawie pan Jan spełni wszystkie warunki do uzyskania wcześniejszej emerytury.
Prawo do emerytury pan Jan uzyskał dopiero po uwzględnieniu okresów ubezpieczenia w Irlandii (zagranicznych), dlatego ZUS ustali emeryturę proporcjonalną. W pierwszej kolejności obliczy świadczenie teoretyczne, jakie przysługiwałoby z tytułu 39 lat ubezpieczenia (za łączny okres polski i irlandzki). Następnie uzyskaną kwotę pomnoży przez współczynnik 35/39, wyrażający stosunek długości polskich okresów ubezpieczenia do sumy długości polskich i irlandzkich okresów ubezpieczenia.
Polski staż emerytalny
Podstawowym warunkiem uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury jest udokumentowanie 35 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Jeżeli 60-letni mężczyzna urodzony przed 1949 r. nie ma 35-letniego stażu pracy, to prawo do emerytury uzyska tylko w przypadku posiadania orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy i 25 lat pracy.
Okresy nieskładkowe mogą zostać uwzględnione tylko w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych. Uzupełniająco w stażu emerytalnym ZUS uwzględni również okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono składki przewidziane w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników, okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 lat (przypadające przed 1 lipca 1977 r.) oraz okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia (przypadające przed 1 stycznia 1983 r.). Okresy rolne można jednak uwzględnić przy ustalaniu prawa do emerytury tylko wówczas, gdy długość okresów składkowych i nieskładkowych (ograniczonych do 1/3 składkowych) jest mniejsza od wymaganego stażu emerytalnego.
Przy ustalaniu prawa do wcześniejszej emerytury ZUS nie bierze pod uwagę okresu, o którym mowa w art. 10a ustawy emerytalneuj, tj. okresu pobierania z ZUS renty z tytułu niezdolności do pracy osób, które utraciły prawo do tej renty z powodu odzyskania zdolności do pracy. Okres pobierania renty ZUS uwzględnia tylko w przypadku osób, które ubiegają się o emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym (w przypadku mężczyzn - 65 lat).
Staż zagraniczny
Jeżeli długość polskich okresów ubezpieczenia (okresy składkowe, nieskładkowe, rolne) jest krótsza od wymaganego stażu emerytalnego, ZUS może uwzględnić niektóre zagraniczne okresy ubezpieczenia lub zamieszkania. Dotyczy to okresów ubezpieczenia lub zamieszkania przebytych w Unii Europejskiej, Islandii, Norwegii, Lichtensteinie lub Szwajcarii. W ten sposób mogą zostać doliczone zagraniczne okresy uzyskane w państwach, z którymi Polskę łączą umowy międzynarodowe w dziedzinie ubezpieczeń społecznych (Serbia, Czarnogóra, Macedonia, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja).
Okresy ubezpieczenia lub zamieszkania uzyskane w innych państwach, z którymi Polski nie łączy umowa międzynarodowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, nie podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do emerytury z ZUS.
Przy ustalaniu prawa do wcześniejszej emerytury ZUS sumuje okresy ubezpieczenia lub zamieszkania w Unii Europejskiej oraz Islandii, Norwegii, Lichtensteinie i Szwajcarii, aby sprawdzić, czy łączny okres wynosi co najmniej 35 lat. ZUS sumuje okresy zagraniczne, jeżeli łączna długość polskich okresów ubezpieczenia (składkowych, nieskładkowych i uzupełniająco - okresów rolnych) jest krótsza niż 35 lat oraz jeżeli okresy zagraniczne nie pokrywają się w czasie z okresami polskimi.
PRZYKŁAD
Marian S. ukończył 10 maja 2008 r. 60 lat. Jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Nie ma orzeczenia o niezdolności do pracy. Udokumentował 25-letni staż ubezpieczenia w Polsce, w skład którego wchodzą:
• okresy zatrudnienia - 15 lat (składkowe),
• okresy nieskładkowe - 6 lat, które ZUS ograniczy do 5 lat z powodu ograniczenia okresów nieskładkowych do 1/3 okresów składkowych,
• okresy rolne - 5 lat.
Posiadany przez pana Mariana 25-letni staż emerytalny nie uprawnia go do wcześniejszej emerytury. Pan Marian ma również zagraniczny staż emerytalny: przez 7 lat pracował we Francji, następnie 4 lata w Belgii oraz 5 lat w Turcji. W czasie zatrudnienia był ubezpieczony w państwach zatrudnienia. W kwestionariuszu dotyczącym okresów składkowych i nieskładkowych pan Marian wpisał informację o okresach pracy za granicą.
Przy ustalaniu prawa do wcześniejszej emerytury ZUS uwzględni zagraniczne okresy ubezpieczenia we Francji i w Belgii, ponieważ są to państwa Unii Europejskiej. Nie uwzględni natomiast okresów ubezpieczenia w Turcji, gdyż państwo to nie należy do UE i z tym krajem Polski nie łączy umowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych. Po uwzględnieniu zagranicznych okresów ubezpieczenia łączny staż pana Mariana wynosi 36 lat. Dlatego spełni on warunek 35-letniego stażu wymagany do uzyskania wcześniejszej emerytury.
Kiedy ZUS uwzględni zagraniczne okresy zamieszkania
Okresy zamieszkania w UE ZUS uwzględni tylko w przypadku, gdy w państwie członkowskim okres zamieszkania ma wpływ na prawo do emerytury (emerytura przysługuje z tytułu zamieszkiwania na terenie danego państwa). Dotyczy to głównie państw skandynawskich (np. Szwecji, Danii, Finlandii) - takie okresy ZUS wlicza do stażu emerytalnego.
WAŻNE!
Okresy zamieszkiwania w państwach, z których uprawnienia emerytalne nie zależą od zamieszkania, a jedynie od podlegania ubezpieczeniom społecznym, nie zostaną uwzględnione przez ZUS.
Wysokość emerytury po zsumowaniu okresów
Jeżeli ZUS zsumował polskie i zagraniczne okresy ubezpieczenia lub zamieszkania, wysokość emerytury jest obliczana proporcjonalnie. Brany jest pod uwagę stosunek polskich okresów ubezpieczenia do sumy polskich i zagranicznych okresów.
PRZYKŁAD
ZUS przyznał prawo do wcześniejszej emerytury Markowi P., który posiada staż emerytalny w Polsce wynoszący 30 lat i 7-letni okres ubezpieczenia w Czechach. Łączny zsumowany okres jego ubezpieczenia wynosi 37 lat. ZUS w pierwszej kolejności wyliczy teoretyczną kwotę emerytury, jaka byłaby przyznana za 37 lat ubezpieczenia w Polsce. Następnie uzyskaną kwotę świadczenia pomnoży przez 30/37, tj. przez współczynnik wyrażający stosunek długości polskich okresów ubezpieczenia do sumy polskich i zagranicznych okresów ubezpieczenia.
Jeżeli teoretyczna emerytura wyliczona za 37 lat wynosiłaby 2000 zł, pomnożenie tej kwoty przez 30/37 daje wynik 1621,62 zł. Tak wyliczona emerytura będzie co miesiąc wypłacana panu Markowi (po potrąceniu podatku i składki na ubezpieczenie zdrowotne).
Jak ZUS ustali podstawę wymiaru emerytury
Podstawę wymiaru emerytury ZUS ustala z przeciętnej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne przed 1 stycznia 1999 r. na podstawie polskich przepisów prawnych w okresie 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok przed złożeniem wniosku o emeryturę. Przy ustalaniu okresu kolejnych 10 lat kalendarzowych ZUS pomija pełne lata kalendarzowe, w których przez cały rok wnioskodawca był ubezpieczony w państwie Unii.
WAŻNE!
Ustalając 10 lat kalendarzowych ZUS pomija tylko pełne lata kalendarzowe ubezpieczenia za granicą.
Do podstawy wymiaru emerytury ZUS wlicza lata kalendarzowe, w których zainteresowany był ubezpieczony za granicą jedynie przez część roku.
PRZYKŁAD
Mariusz B. złożył wniosek o wcześniejszą emeryturę 12 czerwca 2008 r. W ostatnim 20-leciu przed 2008 r. (lata 1988-2007) udokumentował okresy ubezpieczenia:
• 1988 r. - ubezpieczenie w Polsce,
• 1989 r. - ubezpieczenie w Polsce,
• 1990 r. - ubezpieczenie w Czechach,
• 1991 r. - ubezpieczenie w Polsce,
• 1992 r. - ubezpieczenie w Polsce,
• 1993 r. - ubezpieczenie w Polsce,
• 1994 r. - ubezpieczenie w Polsce,
• 1995 r. - do 31 października 1995 r. ubezpieczenie w Polsce,
• 1996 r. - od 1 maja 1996 r. od 31 grudnia 1996 r. ubezpieczenie w Hiszpanii przez część roku,
• 1997 r. - ubezpieczenie w Hiszpanii,
• 1998 r. - ubezpieczenie w Hiszpanii,
• 1999 r. - ubezpieczenie w Polsce,
• 2000 r. - ubezpieczenie w Polsce,
• 2001 r. - ubezpieczenie w Hiszpanii,
• 2002 r. - ubezpieczenie w Hiszpanii,
• 2003 r. - ubezpieczenie w Hiszpanii,
• 2004 r. - ubezpieczenie w Hiszpanii,
• 2005 r. - ubezpieczenie w Hiszpanii,
• 2006 r. - ubezpieczenie w Hiszpanii,
• 2007 r. - ubezpieczenie w Hiszpanii.
Podstawę wymiaru emerytury pana Mariusza ZUS ustali z zarobków, które osiągnął w Polsce, z pominięciem pełnych lat ubezpieczenia za granicą w Czechach i w Hiszpanii. Do podstawy wymiaru ZUS wliczy wynagrodzenie uzyskane w latach 1988-1989, 1991-1996 i 1999-2000. W każdym z tych lat wysokość osiągniętych zarobków ZUS porówna z kwotą rocznych przeciętnych zarobków w Polsce. Sumę wskaźników uzyskanych w poszczególnych latach ZUS podzieli przez 10 (średnia arytmetyczna). Tak uzyskany wskaźnik podstawy wymiaru zostanie pomnożony przez aktualną kwotę bazową. Uzyskana kwota to podstawa wymiaru emerytury pana Mariusza.
Jeżeli w ciągu 20 lat poprzedzających bezpośrednio rok złożenia wniosku o emeryturę zainteresowany nie podlegał ubezpieczeniom w Polsce, to podstawę wymiaru emerytury ZUS ustali z przeciętnych podstaw wymiaru składki emerytalnej za 10 kolejnych lat kalendarzowych poprzedzających rok, w którym zainteresowany przystąpił po raz pierwszy do ubezpieczenia w państwie Unii.
PRZYKŁAD
Józef F. 10 czerwca 2008 r. złożył wniosek o wcześniejszą emeryturę pracowniczą. Przez kilka lat pracował w Polsce, a następnie od 1986 r. do chwili obecnej pracuje w Holandii. W 20-leciu poprzedzającym rok, w którym zgłosił wniosek emerytalny, nie ma okresów ubezpieczenia w Polsce. ZUS ustali mu podstawę wymiaru z okresu 10 kolejnych lat kalendarzowych poprzedzających rok, w którym pan Józef przystąpił po raz pierwszy do ubezpieczenia w Holandii (w 1986 r.). Podstawę wymiaru wcześniejszej emerytury pana Józefa ZUS ustali na podstawie wynagrodzenia uzyskanego za lata 1976-1985.
Na wniosek zainteresowanego ZUS może ustalić podstawę wymiaru emerytury na podstawie zarobków uzyskanych za 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem złożenia wniosku o emeryturę, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniom w Polsce.
Polski staż emerytalny wystarczy do uzyskania emerytury
Jeżeli polski staż emerytalny wystarczy do uzyskania emerytury z ZUS, a osoba ma również zagraniczny okres ubezpieczenia lub zamieszkania, to ZUS sprawdzi, czy emerytura ustalona na podstawie zsumowanych polskich i zagranicznych okresów ubezpieczenia lub zamieszkania - a następnie proporcjonalnie wyliczona - jest korzystniejsza od emerytury wyliczonej na podstawie polskiego stażu emerytalnego.
Staż zagraniczny krótszy niż 1 rok
Jeżeli zagraniczny okres ubezpieczenia lub zamieszkania w państwie UE jest krótszy niż 1 rok i w tym państwie osoba ubezpieczona nie uzyska prawa do emerytury, to ZUS okres ten uwzględni w wysokości polskiej emerytury.
PRZYKŁAD
Janusz O. stara się o wcześniejszą emeryturę. Ma ponad 35-letni okres ubezpieczenia: w Polsce 34 lata i 10 miesięcy okresów składkowych i nieskładkowych oraz 10-miesięczny okres pracy w Hiszpanii. Na podstawie okresu pracy w Hiszpanii nie uzyska emerytury. W tym przypadku ZUS zsumuje polskie i hiszpańskie okresy ubezpieczenia. Dzięki temu pan Janusz uzyska prawo do wcześniejszej emerytury. Wysokość emerytury nie zostanie jednak obliczona proporcjonalnie, ponieważ okres ubezpieczenia w Hiszpanii jest krótszy niż 1 rok i nie przysługuje mu świadczenie hiszpańskie. Emerytura z ZUS zostanie więc ustalona za 35 lat i 8 miesięcy.
• art. 1 ustawy z 28 marca 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 67, poz. 411),
• art. 29 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.),
• art. 45-46, art. 48 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (DzU UE L 71.149.2),
• rozporządzenie Rady (EWG) nr 574/72 z 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (DzU UE L 74.1),
• rozporządzenie Rady (WE) nr 859/2003 z 14 maja 2003 r. rozszerzające przepisy rozporządzenia (EWG) nr 1408/71 i rozporządzenia (EWG) nr 574/72 na obywateli państw trzecich, którzy nie są jeszcze objęci tymi przepisami wyłącznie ze względu na ich obywatelstwo (DzU UE L 03.124).
Andrzej Szybkie
specjalista w zakresie ubezpieczeń społecznych