Osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r., które do 31 grudnia 2008 r. nie spełnią warunków do emerytury górniczej na zasadach, które obowiązywały dotychczas, uprawnienia do emerytury górniczej ustalane są na podstawie obowiązujących od 1 stycznia 2007 r. przepisów art. 50a-50e ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.; zwanej dalej ustawą emerytalną). Wskazane przepisy nie zawierają żadnego ograniczenia czasowego w tym względzie.
Emerytura bez względu na wiek z art. 50e
Przepis art. 50e ustawy emerytalnej określa, że prawo do emerytury górniczej, bez względu na wiek i zajmowane stanowisko, przysługuje pracownikom, którzy pracę górniczą wykonywali pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres wynoszący co najmniej 25 lat. Do okresów pracy zalicza się także okresy niezdolności do pracy z tytułu wypadku przy pracy albo z tytułu choroby zawodowej, za które zostało wypłacone wynagrodzenie lub zasiłek chorobowy albo świadczenie rehabilitacyjne, bezpośrednio poprzedzone pracą górniczą wykonywaną pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, przypadające w czasie trwania stosunku pracy.
Ponadto prawo do emerytury górniczej na podstawie art. 50a i 50e ustawy emerytalnej przysługuje pod warunkiem, że pracownik nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego albo złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.
Prawo do tego świadczenia również nie jest ograniczone żadną datą graniczną.
Emerytura w obniżonym wieku
Przepisy art. 39 ustawy emerytalnej w odniesieniu do osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., niespełniających warunków do górniczej emerytury, przewidują możliwość obniżenia wieku emerytalnego wynoszącego dla kobiet 60 lat, a dla mężczyzn 65 lat - o 6 miesięcy za każdy pełny rok pracy górniczej wymienionej w przepisach tego artykułu.
Obniżenie wieku emerytalnego możliwe jest, jeżeli osoby te mają co najmniej 5 lat:
• pracy górniczej, o której mowa w art. 50c ust. 1 ustawy emerytalnej, wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy albo
• pracy górniczej, o której mowa w art. 50c ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy emerytalnej, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego oraz w kopalniach otworowych siarki.
Okresy te mogą być sumowane. Wiek emerytalny może być obniżony nie więcej niż o 15 lat, tj. maksymalnie do 45 lat dla kobiety i 50 lat dla mężczyzny. Ogólny staż, jaki należy udowodnić, to 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.
Wcześniejsza emerytura na podstawie art. 39 ustawy emerytalnej może być przyznana również osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r., jeżeli osoby te spełnią podane wyżej warunki do 31 grudnia 2008 r. oraz jeżeli nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych w tym funduszu, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa.
Ustalanie wysokości emerytury górniczej
W myśl art. 51 ustawy emerytalnej przy ustalaniu wysokości górniczych emerytur, o których mowa w art. 50a lub 50e ustawy emerytalnej, stosuje się następujące przeliczniki:
• 1,5 za każdy rok pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy,
• 1,8 za każdy rok pracy, o której mowa w art. 50d ustawy emerytalnej,
• 1,4 za każdy rok pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, o której mowa w art. 50c ust. 1 pkt 1-3 i 5-9 ustawy emerytalnej, wykonywanej częściowo na powierzchni i częściowo pod ziemią,
• 1,2 za każdy rok pracy, o której mowa w art. 50c ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy emerytalnej, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego, w kopalniach otworowych siarki oraz w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla kopalń siarki i węgla brunatnego.
Przy ustalaniu wysokości górniczych emerytur łączny okres pracy obliczony z zastosowaniem przeliczników, o których mowa w ust. 1, uwzględnia się w wymiarze nie dłuższym niż 45 lat. Okresy pracy górniczej przekraczające powyższy limit mogą być jednak wykorzystane przy ustalaniu wysokości górniczej emerytury jako okresy składkowe na ogólnych zasadach (przelicznik 1,0). Taką wykładnię obecnego art. 51 ust. 2 przyjęły organy rentowe po wydaniu uchwały składu 7 sędziów SN z 3 grudnia 1997 r. (III ZP 41/97, OSNP 1998/11/339).
Przelicznik za okresy prac górniczych znajduje również zastosowanie przy ustalaniu wysokości emerytur górniczych w stosunku do osób, które do końca 2008 r. spełnią warunki do świadczeń określonych w art. 34 lub 48-49 ustawy emerytalnej.
Górnicy są jedyną grupą ubezpieczeniową, która zachowała uprawnienia do ustalania wysokości emerytury na starych zasadach, łącznie z korzystnymi przelicznikami.
Przy ustalaniu wysokości emerytury innej niż górnicza (tzn. na warunkach art. 27-29, 32 i art. 39 ustawy emerytalnej) stosuje się przeliczniki pracy górniczej wymienione w art. 52 ust. 1 ustawy emerytalnej (tj. 1,5 i 1,8) pod warunkiem wykonywania takiej pracy co najmniej przez 5 lat. Limit maksymalnego uwzględnienia okresów pracy górniczej obliczonych z powyższymi przelicznikami wynosi 40 lat.
Przeliczniki te to:
• 1,5 za każdy rok pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy,
• 1,8 za każdy rok pracy górniczej wykonywanej pod ziemią, o której mowa w art. 50d ust. 1 ustawy emerytalnej.
Aldona Ignatowska