Do końca 2008 r. nauczyciele mogli korzystać z uprawnienia do wcześniejszej emerytury zgodnie z art. 88 ustawy – Karta Nauczyciela, który wygasł 1 stycznia 2009 r. Uprawnienie to przysługiwało nauczycielom, którzy legitymowali się 30-letnim stażem pracy, w tym 20-letnim stażem pracy nauczycielskiej. Obecnie uprawnienie to posiada ok. 95 tysięcy pracujących nauczycieli. Mogą oni skorzystać z prawa do wcześniejszej emerytury na starych zasadach, także po 1 stycznia 2009 r.
Jak wykazują badania, jednymi z podstawowych problemów zgłaszanych przez nauczycieli są z jednej strony częste zmiany prawa oświatowego, a z drugiej – niesatysfakcjonujące zarobki. Dlatego ustawodawca zaproponował system, który będzie łagodził skutki zmian w systemie edukacji i jest skierowany do tych osób, które mniej skorzystają z innych rozwiązań proponowanych dla nauczycieli – w szczególności podwyżek czy też rozwiązań przewidzianych w ramach programu „Solidarność pokoleń – 50+”. Rozwiązaniem tym jest ustawa o świadczeniach kompensacyjnych dla nauczycieli, której celem jest wprowadzenie przejściowego rozwiązania, adresowanego do nauczycieli mających stosunkowo długi staż pracy. Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne będzie przyznawane po rozwiązaniu stosunku pracy nauczycielom, którzy osiągnęli 30-letni staż pracy, w tym 20 lat przepracowali jako nauczyciele w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru. Wiek uprawniający do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego będzie wzrastał w kolejnych latach kalendarzowych, aż osiągnie powszechny wiek emerytalny, czyli 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.
Nauczyciel ma prawo do świadczenia kompensacyjnego, jeżeli ukończył:
- 55 lat – w latach 2009–2014,
- 55 lat w przypadku kobiet i 56 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2015–2016,
- 55 lat w przypadku kobiet i 57 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2017–2018,
- 55 lat w przypadku kobiet i 58 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2019–2020,
- 55 lat w przypadku kobiet i 59 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2021–2022,
- 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2023–2024,
- 56 lat w przypadku kobiet i 61 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2025–2026,
- 57 lat w przypadku kobiet i 62 lata w przypadku mężczyzn – w latach 2027–2028,
- 58 lat w przypadku kobiet i 63 lata w przypadku mężczyzn – w latach 2029–2030,
- 59 lat w przypadku kobiet i 64 lata w przypadku mężczyzn – w latach 2031–2032.
Ustalanie wysokości świadczenia
Świadczenie będzie obliczane z uwzględnieniem składek wpłacanych do systemu emerytalnego w celu powiązania wysokości świadczenia z wysokością należnej w przyszłości emerytury. Osoby, które skorzystają z nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, nie będą miały prawa do rekompensaty określonej w ustawie o emeryturach pomostowych.
Jeżeli uprawniony jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego, przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury składki na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowane na jego koncie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych będą zwiększone przez pomnożenie wskaźnikiem korygującym 19,52/12,22, stanowiącym stosunek pełnej wysokości składki na ubezpieczenie emerytalne do wysokości zewidencjonowanej na koncie ubezpieczonego w ZUS. Kwota świadczenia nie może być niższa niż kwota najniższej emerytury, która od 1 marca 2009 r. wynosi 675,10 zł brutto.
Świadczenie kompensacyjne podlega waloryzacji na zasadach i w terminach przewidzianych dla waloryzacji świadczeń w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.
Prawo do świadczenia kompensacyjnego powstaje z dniem spełnienia warunków wymaganych do nabycia tego prawa.
W przypadku pobierania zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego prawo do świadczenia powstaje z dniem zaprzestania pobierania tego zasiłku lub świadczenia.
Zawieszenie i ustanie świadczenia
Nauczyciele, którzy skorzystają ze świadczenia kompensacyjnego, nie będą mogli pracować w szkole czy innej placówce oświatowej wymienionej w Karcie Nauczyciela w charakterze nauczyciela. Podjęcie pracy w tych placówkach będzie powodowało zawieszenie wypłaty świadczenia kompensacyjnego bez względu na wysokość uzyskiwanego z tego tytułu przychodu. Będą mogli natomiast podjąć zatrudnienie w oświacie jako pracownicy niebędący nauczycielami lub poza oświatą. Wówczas na wysokość tego świadczenia będzie miało wpływ osiągane wynagrodzenie. Jeżeli będzie niższe od kwoty stanowiącej równowartość 70% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, wówczas uprawniony będzie otrzymywał świadczenie w pełnej wysokości. W razie osiągania wynagrodzenia między 70% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego a 130% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, wysokość świadczenia będzie zmniejszana. Natomiast jeżeli uprawniony będzie uzyskiwał wynagrodzenie przekraczające 130% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, to świadczenie kompensacyjne będzie zawieszane.
Od 1 marca 2009 r. kwoty te wynoszą odpowiednio:
- 70% – 2167,60 zł,
- 130% – 4025,60 zł.
Nauczyciele, którzy rozwiążą stosunek pracy w związku z przejściem na świadczenie kompensacyjne, nabędą uprawnienia do odprawy, której wysokość będzie odpowiadała wysokości odprawy emerytalno-rentowej określonej w art. 87 Karty Nauczyciela, tj. 2-miesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia, a jeżeli nauczyciel w szkole przepracował co najmniej 20 lat – do 3-miesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia.
Nauczyciele pobierający świadczenia kompensacyjne mogą liczyć na świadczenia socjalne u pracodawcy, od którego odeszli na to świadczenie, np. będą mogli nadal korzystać z zajmowanego mieszkania oraz będą uprawnieni do korzystania z pomocy zdrowotnej, o której mowa w art. 72 Karty Nauczyciela.
Prawo do świadczenia ustaje z dniem:
- poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury, która jest ustalona decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego, określonego w odrębnych przepisach,
- poprzedzającym dzień osiągnięcia przez uprawnionego wieku:
– 60 lat – w przypadku kobiet,
– 65 lat – w przypadku mężczyzn, jeżeli uprawniony nie ma prawa do emerytury ustalonego decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego, określonego w odrębnych przepisach,
- śmierci uprawnionego.
Nauczycielskie świadczenia kompensacyjne będą wypłacane z budżetu państwa, a obsługiwane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Podstawa prawna:
- ustawa z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (DzU z 2006 r. nr 97, poz. 674),
- ustawa z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (DzU nr 97, poz. 801).