Wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2006 r., sygn. I UK 229/05

Prawo do wcześniejszej emerytury pracownicy urodzonej po dniu 31 grudnia 1948 r., spełniającej warunki określone w art. 29 ustawy z dnia 17 grud­nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jed­nolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), nie powstaje przed dniem rozwiązania z nią stosunku pracy (art. 46 tej ustawy).

Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca),

Sędziowie: SN Andrzej Wróbel, SA Romualda Spyt.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 7 kwietnia 2006 r. sprawy z odwołania Elżbiety R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Ł. z udziałem zainteresowanego Marka K. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 30 marca 2005 r. [...]

oddalił skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Decyzją z dnia 26 lutego 2004 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Ł. odmówił przyznania wnioskodawczyni Elżbiecie R. prawa do wcześniejszej eme­rytury z uwagi na to, że nie była ona pracownikiem, gdyż zawarta w dniu 1 października 2003 r. umowa o pracę miała na celu wyłącznie uzyskanie uprawnień do wcześniejszej emerytury.

Odwołanie wnioskodawczyni od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 6 maja 2004 r. [...]. Sąd ustalił, że wnioskodawczyni urodzona 14 lutego 1949 r. od 1 września 1981 r. do 30 września 2003 r. prowadziła działalność gospodarczą. Od 1 października 2003 r. zawarła umowę o pracę z mężem swojej znajomej Markiem K., na podstawie której miała pełnić obowiązki sprzedawczyni w kiosku. Od 20 listopada 2003 r. do 22 grudnia 2003 r. i od końca marca 2004 r. wnioskodawczyni korzystała i nadal korzy­sta ze zwolnienia lekarskiego. W dniu 2 lutego 2004 r. złożyła wniosek o emeryturę. Poprzednio Marek K. zatrudniał pracownicę do czerwca 2003 r., a po ustaniu z nią umowy pracę, w kiosku pracę wykonywał sam właściciel i jego żona. W ocenie Sądu nie miał on potrzeby zatrudniania pracownika na stanowisku sprzedawcy, a umowę z wnioskodawczynią zawarł jedynie w tym celu, aby umożliwić jej otrzymanie wcześniejszej emerytury, której nie uzyskałaby legitymując się działalnością gospodarczą jako ostatnim tytułem ubezpieczenia. Była więc to czynność prawna zmierzająca do obejścia prawa i jako taka w oparciu o przepis art. 58 k.c. w związku z art. 300 k.p. nie może wywoływać skutków prawnych w postaci nabycia przez wnioskodawczynię uprawnień emerytalnych na podstawie art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).

Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawczyni od tego wyroku Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 30 marca 2005 r. [...] oddalił apelację. Sąd Apelacyjny przyjął, że wnioskodawczyni spełniła określony w art. 29 ustawy o emeryturach i rentach warunek dotyczący wieku uprawniającego do przejścia na wcześniejszą emeryturę, wynoszącego dla kobiet 55 lat, który to wiek osiągnęła 14 lutego 2004 r. Spełniła także warunek posiadania 30- letniego okresu składkowego i nieskładkowego, gdyż okresy składkowe wynoszą 25 lat, 8 miesięcy i 18 dni a okresy nieskładkowe 6 lat, 10 miesięcy i 16 dni. Nie spełniła natomiast wa­runku posiadania statusu pracownika. Ostatni okres pozostawania w ubezpieczeniu wynikał z prowadzenia działalności gospodarczej. Sąd pierwszej instancji słusznie uznał, że zawarcie umowy o pracę po zakończeniu prowadzenia działalności gospo­darczej zmierzało do obejścia prawa. Wnioskodawczyni twierdziła bowiem, że zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej ze względu na pogorszenie stanu zdrowia, a jednocześnie uważała się za zdolną do wykonywania pracy bardziej uciążliwej od dotychczasowej. Z drugiej strony, pracodawca nie miał potrzeby zatrud­niania dodatkowego pracownika. Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie także z innego powodu. Do wnioskodawczyni urodzonej po dniu 31 grudnia 1948 r. ma za­stosowanie przepis art. 46 powołanej ustawy. Wprowadza on dodatkowe w stosunku do regulacji zawartej w art. 29 warunki, z których jednym jest rozwiązanie stosunku pracy. Jeżeli się przyjmie ważność umowy o pracę, to w dacie wydania zaskarżonej decyzji stosunek pracy trwał.Od wskazanego w sentencji wyroku wnioskodawczyni złożyła skargę kasacyjną i opierając ją na podstawie naruszenia prawa materialnego wniosła o jego zmianę roku, poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji oraz decyzji organu rentowego i przyznanie jej prawa do emerytury od dnia 14 lutego 2004 r. Pierwszy zarzut skargi dotyczy niewłaściwego zastosowania art. 58 k.c. w związku z art. 300 k.p., przez przyjęcie, że umowa zmierzała do obejścia prawa i jako taka nie wywołała skutków prawnych. „Z prawidłowo ustalonego w sprawie przez Sąd Apelacyjny stanu faktycznego jednoznacznie wynika, że zawarta w dniu 1 października 2003 r. umowa o pracę spełniała wszelkie wymogi określone w art. 22 kodeksu pracy i była realizowana. Miała na celu zapewnienie skarżącej środków utrzymania wobec nieposiadania przez nią źródeł dochodu a nie przejście na wcześniejszą emeryturę. Nie stanowiła więc czynności prawnej zmierzającej do obejścia prawa i wywoływała skutki prawne w niej określone”. Drugi zarzut dotyczy błędnej wykładni art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przez przyjęcie, „że skarżąca Elżbieta R. wnioskiem z dnia 2 lutego 2004 r. i tak nie mogła skutecznie ubiegać się o przyznanie jej prawa do emerytury, ponieważ w tym dniu, a także w dniu wydawania zaskarżonego orzeczenia ZUS pozostawała w stosunku pracy. Ubieganiu się o przyznanie prawa do emerytury w opisanej wyżej sytuacji nie stoi na przeszkodzie fakt pozostawania w stosunku pracy. W takim wypadku ZUS mógł przyznać skarżącej prawo do emerytury z dniem spełnienia przesłanek do jej przyznania, tj. z dniem 14 lutego 2004 r. a wypłatę emerytury zawiesić do czasu rozwiązania tego stosunku pracy”.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Podstawą prawną do uzyskania prawa do emerytury w wieku niższym od ogólnie wymaganego jest przepis art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który ma zastosowanie do ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. będących pracownikami. Przepis ten w brzmieniu obowiązującym przed dniem 30 czerwca 2004 r. wymagał w odniesieniu do kobiet osiągnięcia wieku 55 lat i posiadania co najmniej 30-letniego okresu składkowego i nieskładkowego. Wnioskodawczyni, będąc urodzona po dniu 1 stycznia 1949 r. (14 lutego 1949 r.), może nabyć prawo do wcześniejszej emerytury jedynie na zasadach określonych w art. 46 powołanej ustawy. Przepis ten w ust. 1 stanowi, że prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 29, 32, 33 i 39 przysługuje również ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969, jeżeli spełniają łącznie następujące warunki: 1) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego; 2) warunki do uzyskania emerytury określone w tych przepi­sach spełnią do dnia 31 grudnia 2006 r.; 3) nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem. Oceniając uprawnienia wnio­skodawczyni do emerytury Sąd pierwszej instancji uznał, że nie miała ona statusu pracownika, gdyż ostatnim okresem ubezpieczenia było ubezpieczenie społeczne osób prowadzących działalność gospodarczą. Umowę o pracę zawartą po zakończeniu tej działalności Sąd ten uznał za nieważną jako mającą na celu obejście prawa (art. 58 § 1 k.c.). Sąd Apelacyjny podzielił to stanowisko, jednakże rozważał także kwestię uprawnień wnioskodawczyni do emerytury w sytuacji, gdyby umowa o pracę została uznana za ważną. Przy założeniu trwania stosunku pracy na podstawie ważnej umowy o pracę do daty wydania zaskarżonej decyzji, a także do daty wyda­nia wyroku przez Sąd pierwszej instancji na podstawie stanu istniejącego w dniu zamknięcia rozprawy, Sąd Apelacyjny słusznie uznał, że warunek rozwiązania stosun­ku pracy nie został spełniony. Powołany wyżej przepis art. 46 wprowadza bowiem dodatkowe warunki dla ubezpieczonych, o których mowa w art. 29 pkt 1, to jest ko­biet, które są pracownikami, osiągnęły wymagany wiek oraz okresy składkowe i nieskładkowe, ale są urodzone po 31 grudnia 1948 r. O ile pracownica urodzona do tej daty może przejść na emeryturę z chwilą spełnienia ostatniego z wymaganych wa­runków - osiągnięcia wymaganego wieku lub wymaganego okresu ubezpieczenia - bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, to pracownica urodzona po tej dacie musi rozwiązać stosunek pracy. Dopiero z chwilą rozwiązania stosunku pracy po­wstaje prawo do emerytury, jeżeli spełnione są także pozostałe warunki. Wynika to z treści art.100 ust. 1 powołanej ustawy, który stanowi, że prawo do świadczeń po­wstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Skoro jednym z warunków skorzystania z prawa do emerytury na zasadach określonych w art. 46 jest rozwiązanie stosunku pracy, kontynuowanie tego stosunku powoduje, że prawo do emerytury nie powstanie. Nie można zatem uznać, jak się to twierdzi w skardze kasacyjnej, że prawo do emerytury powinno być przyznane a jedynie powinna być zawieszona wypłata świadczenia. Sąd Apelacyjny prawidłowo przyjął, że prawo do wcześniejszej emerytury pracownicy urodzonej po dniu 31 grud­nia 1948 r., spełniającej warunki określone w art. 29 ustawy, nie powstaje przed dniem rozwiązania z nią stosunku pracy. Zarzut błędnej wykładni art. 46 ustawy okazał się więc nieuzasadniony.

Wobec ustalenia, że wnioskodawczyni nie spełnia warunków do przyznania emerytury przy przyjęciu, że miała status pracownika w dacie osiągnięcia wieku eme­rytalnego, kasacja nie mogłaby zostać uwzględniona nawet w przypadku, gdyby uza­sadniony był zarzut błędnego zastosowania art. 58 k.c. w związku z art. 300 k.p. Nie ma więc potrzeby ustosunkowania się szczegółowo do tego zarzutu. Można jedynie zauważyć, że stwierdzenie zamiaru obejścia prawa następuje po rozważeniu wszyst­kich okoliczności sprawy. Nawet jeżeli motywem zawarcia przez osobę zamierzającą podjąć zatrudnienie jest skorzystanie z ubezpieczenia społecznego i związanych z tym świadczeń, nie jest to wystarczająca podstawa do uznania, że umowa o pracę została zawarta w celu obejścia prawa w sytuacji, gdy pracownik faktycznie świadczy pracę za wynagrodzeniem, a pracodawca zamierza korzystać z jego pracy. Nato­miast jeżeli wola umawiających się stron jest taka, że pracodawca nie planuje za­trudnienia pracownika lecz wyświadcza przysługę osobie, której w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego zależy jedynie na uzyskaniu statusu pra­cownika a nie na wykonywaniu stosunku pracy oraz ma zapewnienie, że stosunek pracy będzie krótkotrwały i nie będzie ponosił obciążeń związanych z zatrudnieniem pracownika, można mówić o zawarciu umowy w celu obejścia prawa. Oceniając kon­kretny stan faktyczny oba Sądy przyjęły tą ostatnią konstrukcję i nie można tu dopatrzyć się błędu.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 398¹⁴ k.p.c. oddalił skargę kasacyjną jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.