Umowa - zlecenie zamiast umowy o pracę

Elementy konieczne umowy o pracę zostały wskazane w art. 29 k.p., zgodnie z którym umowa o pracę musi określać strony umowy, jej rodzaj, datę zawarcia oraz warunki pracy i płacy.

Umowa o pracę w szczególności powinna zawierać:

• rodzaj pracy,
• miejsce wykonywania pracy,
• wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia,
• wymiar czasu pracy,
• termin rozpoczęcia pracy.

Dodatkowo pracodawca ma obowiązek poinformowania pracownika na piśmie, nie później niż w ciągu 7 dni od dnia zawarcia umowy o pracę, m.in. o:

• obowiązującej pracownika dobowej i tygodniowej normie czasu pracy,
• częstotliwości wypłat wynagrodzenia za pracę,
• wymiarze przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego,
• obowiązującej pracownika długości okresu wypowiedzenia umowy o pracę (art. 29 § 3 k.p.).

W dużym uproszeniu można wskazać, że przepisy te określają warunki, jakie powinna spełniać umowa o pracę oraz wynikający z niej stosunek pracy.

Umowa o dzieło

Przepisy regulujące zasady zawierania umów o dzieło zostały zawarte w art. 627–646 Kodeksu cywilnego. Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia (art. 627 k.c.). Zobowiązanie do wykonania oznaczonego dzieła (materialnego – np. uszycie garnituru lub niematerialnego – np. namalowanie obrazu) po stronie wykonawcy i zapłaty wynagrodzenia, po stronie zamawiającego stanowią elementy konieczne umowy o dzieło. Umowa o dzieło jest tzw. umową rezultatu, co oznacza, że w wyniku działania przyjmujący zamówienie powinien wykonać określoną rzecz – dzieło.

Przy umowie o dzieło nie jest istotne miejsce i czas wykonywania dzieła, przyjmujący zamówienie nie działa pod kierownictwem zamawiającego, co do zasady nie musi też wykonać dzieła osobiście.

Umowa-zlecenie

Przepisy dotyczące umowy-zlecenia zostały zawarte w art. 734–751 k.c. Przez umowę-zlecenie przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie (art. 734 § 1 k.c.). Jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie (art. 735 § 1 k.c.). Dla określenia, czy zawarta umowa spełnia warunki umowy-zlecenia, niezbędne jest przede wszystkim zobowiązanie się przyjmującego zlecenie do wykonania określonej czynności. Co do wynagrodzenia tylko wyraźne postanowienie umowne lub okoliczności muszą wskazywać, że przyjmujący zlecenie działa bez wynagrodzenia, w przeciwnym razie przyjmującemu zlecenie wynagrodzenie się należy. Umowa-zlecenie należy do grupy tzw. umów należytej staranności, co oznacza,  że przez jej zawarcie strony nie umawiają się, że przyjmujący zlecenie otrzyma wynagrodzenie w razie osiągnięcia określonego efektu, a jedynie, że przyjmujący zlecenie dołoży należytej staranności, aby określony efekt osiągnąć.

Zasadą wynikającą z art. 738 § 1 k.c. jest, że przyjmujący zlecenie powinien świadczyć usługi w ramach umowy osobiście. Podobnie jak przy umowie o dzieło w przypadku umowy-zlecenia przyjmujący zlecenie nie wykonuje czynności pod kierownictwem zamawiającego.

Zasada swobody zawierania umów

Jedną z zasad zawartych w Kodeksie cywilnym jest zasada swobody umów. Na jej podstawie strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 353¹ k.c.).

Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się na temat granic korzystania z praw stron umowy korzystających z zasady swobody umów. Między innymi w uzasadnieniu wyroku z 30 maja 2006 r. wskazał, że zgodnie z art. 353¹ k.c. strony – zawierając umowę – mogą wprawdzie ułożyć stosunek prawny według swego uznania, ale jego treść musi uwzględniać właściwość stosunku oraz przepisy ustaw i zasady współżycia społecznego.

Warto także wskazać, że w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Uznanie innej umowy za nową pracę

Umowa o pracę jest szczególnym rodzajem umowy cywilnoprawnej zawieranej przez strony, z których z założenia jedna strona jest stroną o „słabszej pozycji” – pracownik, w związku z czym przepisy prawa pracy pełnią wobec niego funkcję ochroną.

Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem (art. 22 § 1 k.p.). Zatrudnienie w takich warunkach jak wymagane dla umowy o pracę jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy (art. 22 § 1¹ k.p.). Potwierdza to między innymi orzeczenie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 10 stycznia 2012 r., w którym sąd wskazał, że nazwa umowy nie przesądza o jej rodzaju. Jeśli bowiem nazwa nie odpowiada istocie umowy, należy badać samą treść umowy.

Przykład

Strony „A” i „B” zawarły umowę, którą nazwały umowa o dzieło. W umowie znalazły się następujące postanowienia:

• „A” będzie pracował na stanowisku spawacza.
• Miejscem wykonywania pracy jest miejscowość „X”.
• „B” będzie płacił wynagrodzenie w wysokości „Y”.
• „A” będzie pracował 8 godzin na dobę  i 40 godzin tygodniowo.
• „A” rozpocznie pracę 1 września 2012 r.

Pomimo że nazwały tę umowę – umową o dzieło, jest to w rzeczywistości umowa o pracę.

Sąd Najwyższy w wyroku z 24 listopada 2011 r. stwierdził, że stosownie do ochronnej funkcji prawa pracy, umowa spełniająca warunki umowy o pracy musi być uznana za taką, nawet wbrew woli stron.

Z powyższego orzeczenia wynika, że nawet jeżeli strony chciały zawrzeć umowę o dzieło lub umowę-zlecenie, ale warunki zawartej umowy odpowiadają umowie o pracę, to niezależnie od woli, jaką strony miały i zasady swobody umów, zawarta umowa będzie traktowana jako umowa o pracę.

Podstawa prawna:

• art. 22 § 1, § 1¹, § 1², art. 29 § 1 i § 3 Kodeksu pracy,
• art. 65 § 2, art. 353¹, art. 627, art. 734 § 1,  art. 735 § 1 art. 738 § 1 Kodeksu cywilnego.

Orzecznictwo:

• wyrok SN z 30 maja 2006 r. (IV CSK 41/06, niepubl.),
• wyrok SA we Wrocławiu z 10 stycznia 2012 r. (III AUa 1447/11, niepubl.),
• wyrok SN z 24 listopada 2011 r. (I PK 62/11, niepubl.).