Umowami cywilnoprawnymi, których przedmiotem może być wykonywanie pracy lub osiągnięcie określonych w umowie efektów, są umowy: o dzieło, zlecenia (oraz umowy o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu), a także kontrakty menedżerskie. Każda z nich może być rozwiązana po wykonaniu pracy albo wskutek oświadczenia woli jednej ze stron umowy.
Rozwiązanie umowy-zlecenia
Umowa-zlecenie może być zawarta na czas, w którym będą wykonywane wskazane w umowie czynności. Może zawierać oznaczony termin rozwiązania. Termin ten strony mogą określić w jakikolwiek sposób, np. datą kalendarzową. W przypadku braku określonego terminu umowa taka może zostać wypowiedziana w trakcie jej trwania.
WAŻNE!
Wypowiedzenie w przypadku braku określenia jego terminu w umowie jest równoznaczne z rozwiązaniem umowy.
Możliwość taką przewiduje wprost art. 746 k.c., w myśl którego zarówno zleceniobiorca, jak i zleceniodawca mogą ją wypowiedzieć w każdym czasie. Wiąże się to jednak z obowiązkiem zleceniodawcy zwrotu kosztów poniesionych przez zleceniobiorcę i wypłatą części wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom. Obydwie strony są odpowiedzialne wobec siebie w przypadku wypowiedzenia złożonego bez ważnej przyczyny. Sąd Najwyższy w wyroku z 9 lutego 2001 r. wskazał, że jest to norma prawna bezwzględnie obowiązująca, co skutecznie wyłącza swobodę kontraktową w zakresie objętym przedmiotem jej regulacji. W konsekwencji strony nie mogą z góry zrzec się skutecznie uprawnienia do wypowiedzenia umowy z ważnych powodów. Sąd stwierdził zarazem, że jeśli strony nie ograniczyły dopuszczalności rozwiązania zlecenia do ważnych powodów, to nie muszą – składając drugiej stronie stosowne oświadczenie woli – wskazywać powodów wypowiedzenia.
Przykład
Andrzej C. zawarł z firmą X., działającą na rynku nieruchomości, umowę-zlecenie, której przedmiotem było wykonywanie czynności pośrednika w obrocie nieruchomościami. Umowę zawarto na 1 rok. Z tytułu wykonanej pracy otrzymywał on wynagrodzenie ryczałtowe, określone stawką miesięczną, wynoszące 2000 zł, oraz prowizję wynoszącą określony w umowie procent wartości nieruchomości (wynajętej lub sprzedanej albo zakupionej przez klientów firmy). W umowie strony zastrzegły, że wypowiedzenie może nastąpić tylko z ważnych powodów, wskazanych w umowie. Powodami tymi były: nienależyte wykonanie umowy, utrata zaufania przez dającego zlecenie, zajmowanie się interesami konkurencyjnymi, niezdolność do pracy trwająca dłużej niż 6 miesięcy oraz likwidacja firmy w całości lub w części.
10 maja firma X. wypowiedziała Andrzejowi C. zlecenie, podając jako przyczynę trudności finansowe. Ten powód nie był jednak wskazany jako ważny, a likwidacja dwóch oddziałów firmy nastąpiła dopiero pod koniec maja. W tej sytuacji Andrzej C. zażądał od firmy X. wypłaty odszkodowania wynoszącego równowartość pełnego miesięcznego wynagrodzenia ryczałtowego za maj tytułem odszkodowania za bezzasadne rozwiązanie umowy. Sąd po kilkumiesięcznym procesie zasądził to odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres od daty rozwiązania umowy (10 maja) do końca miesiąca.
Zgodnie z zasadą swobody umów strony mogą ustalić w umowie terminy wypowiedzenia, po których upływie następuje właściwe rozwiązanie umowy. Kodeks cywilny nie narzuca tu żadnych ograniczeń, należy jednak brać pod uwagę także normę art. 5 k.c., której konsekwencją jest bezskuteczność postanowień umów będących nadużyciem prawa.
Rozwiązanie umowy o dzieło
Umowa o dzieło zaliczana jest do tzw. umów rezultatu. W przeciwieństwie do typowej umowy-zlecenia nie jest ważny sposób wykonania (działania), ale końcowy efekt. To on podlega ocenie i za ten efekt wykonawcy przysługuje wynagrodzenie.
Cechą wyróżniającą umowę o dzieło jest zatem jej jednorazowy – a nie ciągły jak w przypadku zlecenia czy umowy o pracę – charakter. Jeżeli nawet oznaczony jest w umowie termin, to nie ma on charakteru rozwiązującego, gdyż jest to termin wykonania przedmiotu umowy. Po jego upływie umowa nadal obowiązuje, z tym że zamawiający ma wobec wykonawcy roszczenie o wydanie dzieła lub materiałów albo o zwrot poniesionych wydatków i ewentualne odszkodowanie z tytułu niewykonania dzieła w terminie.
Umowy o dzieło nie można zawrzeć na określony czas.
Umowa o dzieło rozwiązuje się w dwojaki sposób:
- po wykonaniu oznaczonego dzieła i wydania go zamawiającemu przez przyjmującego zamówienie,
- wskutek złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy.
Od umowy o dzieło mogą odstąpić zarówno zamawiający, jak i wykonawca dzieła.
Rozwiązanie umowy o dzieło może nastąpić w drodze oświadczenia o odstąpieniu od niej. W zasadzie nie jest możliwe wypowiedzenie umowy o dzieło (jak np. zlecenia).
Zamawiający posiada istotne uprawnienie. Mianowicie może on, zgodnie z art. 644 k.c., odstąpić od umowy w każdym czasie. Musi jednak zapłacić wykonawcy dzieła wcześniej umówione wynagrodzenie, przy czym wynagrodzenie to może być pomniejszone o kwotę w wysokości równej oszczędnościom, jakie wykonawca poczynił z powodu niewykonania dzieła. Jednak zapłata wynagrodzenia nie jest warunkiem koniecznym rozwiązania umowy.
Przykład
Malwina M. zawarła ze spółką A. umowę o dzieło, której przedmiotem było wykonanie projektu logo spółki oraz hasła reklamowego. Dzieło miało być wykonane do końca czerwca, jednak zarząd spółki już 15 maja po przedstawieniu pierwszych projektów uznał, że wykonanie tego dzieła ma zostać powierzone innemu wykonawcy. Wynagrodzenie za wykonanie dzieła wynosiło 5000 zł. W tej sytuacji zamawiająca spółka jest zobowiązana do zapłacenia wynagrodzenia w związku z odstąpieniem od umowy. Spółka tego nie uczyniła, mimo to umowa uległa rozwiązaniu, a Malwina M. uzyskała wynagrodzenie wraz z należnymi odsetkami na drodze sądowej.
Jeżeli zamawiający dzieło wraz ze złożeniem oświadczenia o odstąpieniu nie zapłaci wynagrodzenia, oświadczenie to wywrze skutek, ale przyjmujący zamówienie będzie mógł wystąpić wobec zamawiającego na drogę sądową w celu dochodzenia roszczenia o zapłacenie mu należnego wynagrodzenia. Tak orzekł Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 26 stycznia 2001 r.
Podstawa prawna:
- art. 5, 644, 746 Kodeksu cywilnego.
Orzecznictwo:
- wyrok SN z 9 lutego 2001 r. (III CKN 304/00, niepubl.),
- wyrok SN z 26 stycznia 2001 r. (II CKN 365/00, OSNC 2001/10/154).