Gmina, powiat oraz fundacja, stowarzyszenie lub inna organizacja społeczna, której statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych, może, zgodnie z art. 29 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm. – zwanej dalej ustawą o rehabilitacji), utworzyć wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo jednostkę i po spełnieniu przewidzianych prawem warunków uzyskać dla tej jednostki status zakładu aktywności zawodowej (ZAZ).
Ustawa z 28 czerwca 2012 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2012 r. poz. 986 – powoływana dalej jako nowelizacja) wprowadziła nową regulację dotyczącą procedury przekazania prowadzenia zakładów aktywności zawodowej. Do tej pory jedynymi przepisami, które określały te kwestie, była ustawa z 27 sierpnia 2009 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych (DzU z 2009 r. nr 157, poz. 1241 ze zm.). Dotychczas możliwość przekazania prowadzenia zakładu organizacji pozarządowej, której statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych, przyznawano jedynie gminom lub powiatom będącymi organizatorami ZAZ (art. 97a ust. 1 ustawy). Wskazane jednostki samorządu terytorialnego mogły jednak skorzystać z tego uprawnienia tylko do 31 grudnia 2010 r.
Zniesienie ograniczeń przy przekazywaniu zakładu
Wprowadzona nowelizacją procedura przekazania prowadzenia ZAZ nie zawiera już podobnych ograniczeń, zarówno podmiotowych, jak i czasowych. Przede wszystkim nowelizacja ustawy o rehabilitacji doprecyzowuje, co dzieje się z aktywami i pasywami w sytuacji przekazania prowadzenia zakładu. I tak, zgodnie z art. 29 ust. 3e ustawy o rehabilitacji (w brzmieniu nadanym wskazaną nowelizacją) składniki majątkowe, niewykorzystane środki zakładowego funduszu aktywności, należności i zobowiązania organizatora ZAZ związane z utworzeniem i prowadzeniem tego zakładu przejmuje nowy organizator. Ponadto, jak wskazuje dodany nowelizacją art. 29 ust. 3h, nowy organizator zakładu aktywności zawodowej przejmuje z dniem przejęcia także prawa i obowiązki dotychczasowego organizatora, które wynikają z umowy dotyczącej finansowania ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) kosztów utworzenia i działania zakładu. Umowę taką, zgodnie z § 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 17 lipca 2012 r. w sprawie zakładów aktywności zawodowej (DzU z 2012 r. poz. 850), zwanego dalej rozporządzeniem w sprawie ZAZ, każdy zakład zawiera z właściwą jednostką organizacyjną samorządu województwa.
Decyzja o przyznaniu statusu ZAZ
Decyzję w sprawie przyznania statusu zakładu aktywności zawodowej wydaje właściwy miejscowo wojewoda (art. 30 ust. 1 ustawy o rehabilitacji). Decyzja ta w sytuacji przekazania prowadzenia ZAZ nie przechodzi jednak automatycznie na nowego organizatora. Artykuł 29 ust. 3f ustawy o rehabilitacji po nowelizacji zakreśla nowemu organizatorowi 14-dniowy termin od dnia przekazania na wystąpienie do wojewody o wydanie nowej decyzji o przyznaniu temu zakładowi statusu zakładu aktywności zawodowej. Nowa decyzja wojewody będzie miała charakter decyzji administracyjnej ze skutkiem z mocą wsteczną (ex tunc), tj. od dnia przekazania prowadzenia zakładu.
Wydanie nowej decyzji o przyznaniu statusu ZAZ będzie odbywać się w ramach tej samej procedury, którą przewiduje art. 29 ustawy o rehabilitacji. Oznacza to, że decyzja o przyznaniu statusu zakładu aktywności zawodowej zostanie wydana po spełnieniu wszystkich warunków, które przewiduje ten przepis, gdyż ustawodawca nie przewidział tu żadnego uproszczonego sposobu postępowania.
Nowy organizator będzie musiał wykazać spełnienie następujących warunków:
- co najmniej 70% ogółu osób zatrudnionych w tej jednostce stanowią osoby niepełnosprawne, w szczególności skierowane do pracy przez powiatowe urzędy pracy:
– zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności,
– zaliczone do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną, w tym osób, w stosunku do których rada programowa, o której mowa w art. 10a ust. 4 ustawy o rehabilitacji, zajęła stanowisko uzasadniające podjęcie zatrudnienia i kontynuowanie rehabilitacji zawodowej w warunkach pracy chronionej,
- obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy:
– odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy,
– uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higienicznosanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania dostępności do nich,
- jest zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne,
- uzyskane dochody są przeznaczane na zakładowy fundusz aktywności,
- uzyskanie pozytywnej opinii starosty o potrzebie utworzenia zakładu aktywności zawodowej.
Nowe przepisy o przekazaniu prowadzenia zakładu aktywności zawodowej nie wskazują co prawda na to wprost, ale wydaje się, że w sytuacji uzyskania przez nowego organizatora decyzji o przyznaniu statusu powinien on, zgodnie z § 5 rozporządzenia w sprawie ZAZ, złożyć jej kopię we właściwej jednostce organizacyjnej samorządu województwa.
Majątek ZAZ w przypadku nieprzejęcia
Ponieważ podmiot przejmujący prowadzenie zakładu musi wykazać spełnienie wszystkich warunków przewidzianych przez przepisy, które są niezbędne do uzyskania statusu ZAZ, może okazać się, że z przyczyn formalnych go nie uzyska. W takim przypadku dodany nowelizacją art. 29 ust. 3g wskazuje, co dzieje się z majątkiem zakładu. Przede wszystkim kwota stanowiąca wartość mienia zakładu aktywności zawodowej sfinansowanego ze środków PFRON w części, która nie została pokryta odpisami amortyzacyjnymi wynikającymi z Wykazu rocznych stawek amortyzacyjnych na dzień przejęcia, podlega przekazaniu na rachunek Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Podobnie należy postąpić z niewykorzystanymi środkami Funduszu, które trafiły do zakładu aktywności zawodowej oraz środkami przekazanymi na jego tworzenie lub działanie.
Omawiane przepisy nowelizujące ustawę o rehabilitacji mają zastosowanie od 1 grudnia 2012 r.