Do podstawowych form aktywności wspomagającej proces rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych zalicza się uczestnictwo tych osób w:
- warsztatach terapii zajęciowej,
- turnusach rehabilitacyjnych (art. 10 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych – DzU z 2010 r. nr 214, poz. 1407 ze zm. – zwanej dalej ustawą).
Warsztatem jest wyodrębniona organizacyjnie i finansowo placówka stwarzająca osobom niepełnosprawnym, niezdolnym do podjęcia pracy, możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia (art. 10a ustawy).
Realizacja przez warsztat wskazanego celu odbywa się przy zastosowaniu technik terapii zajęciowej, zmierzających do rozwijania:
- umiejętności wykonywania czynności życia codziennego oraz zaradności osobistej,
- psychofizycznych sprawności oraz podstawowych i specjalistycznych umiejętności zawodowych, umożliwiających uczestnictwo w szkoleniu zawodowym albo podjęcie pracy.
Terapię realizuje się na podstawie indywidualnego programu rehabilitacji, w którym określa się m.in.:
- formy i zakres rehabilitacji,
- formy współpracy z rodziną lub opiekunami,
- planowane efekty rehabilitacji,
- osoby odpowiedzialne za realizację programu rehabilitacji.
Warsztaty mogą być organizowane przez fundacje, stowarzyszenia lub przez inne podmioty. Koszty utworzenia i działalności warsztatu oraz te wynikające ze zwiększenia liczby uczestników warsztatu są współfinansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) oraz ze środków samorządu powiatowego lub z innych źródeł. Koszty działalności warsztatu są finansowane ze środków samorządu powiatowego w wysokości co najmniej 10% tych kosztów. Powiatowe centra pomocy rodzinie przeprowadzają co najmniej raz w roku kontrolę tych warsztatów.
Szczegółowe przepisy dotyczące zasad tworzenia, działania i dofinansowywania warsztatów terapii zajęciowej określa rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 25 marca 2004 r. w sprawie warsztatów terapii zajęciowej (DzU nr 63, poz. 587).
Oprócz warsztatów terapii zajęciowej do innych form aktywności wspomagającej proces rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych zaliczamy turnus rehabilitacyjny. Turnus oznacza zorganizowaną formę aktywnej rehabilitacji połączonej z elementami wypoczynku, której celem jest ogólna poprawa psychofizycznej sprawności oraz rozwijanie umiejętności społecznych uczestników m.in. przez nawiązywanie i rozwijanie kontaktów społecznych, realizację i rozwijanie zainteresowań, a także przez udział w innych zajęciach przewidzianych programem turnusu (art. 10c ustawy).
Turnusy mogą być organizowane:
- przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, osoby prawne i inne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, które prowadzą przez co najmniej 2 lata działalność na rzecz osób niepełnosprawnych i uzyskały wpis do rejestru organizatorów prowadzonego przez wojewodę,
- wyłącznie w ośrodkach, które uzyskały wpis do rejestru ośrodków prowadzonego przez wojewodę – z wyłączeniem turnusów organizowanych w formie niestacjonarnej.
W domach pomocy społecznej lub w innych placówkach opiekuńczych turnusy mogą być organizowane wyłącznie dla osób niepełnosprawnych niebędących stałymi podopiecznymi takich jednostek. Ośrodki, w których organizowane są turnusy, zapewniają osobom niepełnosprawnym odpowiednie warunki pobytu, dostosowane do rodzaju i stopnia niepełnosprawności uczestników turnusu oraz bazę do prowadzenia rehabilitacji i realizacji określonego programu turnusu.
Czas trwania turnusów wynosi co najmniej 14 dni (art. 10c ust. 4 ustawy). Turnusy organizuje się wyłącznie na terenie kraju, w grupach zorganizowanych liczących nie mniej niż 20 uczestników, w formie stacjonarnej i niestacjonarnej.
Organizator turnusów jest zobowiązany m.in. do:
- zabezpieczenia turnusu od strony organizacyjnej, technicznej i kadrowej w sposób gwarantujący osobom niepełnosprawnym bezpieczne warunki uczestnictwa w turnusie,
- opracowania i realizacji programu turnusu,
- przechowywania dokumentów dotyczących przebiegu turnusu przez okres 3 lat (art. 10c ust. 7 ustawy).
Wojewoda prowadzi rejestr ośrodków oraz rejestr organizatorów turnusów i dokonuje wpisu do tych rejestrów na okres 3 lat po spełnieniu przez ośrodek lub organizatora turnusów wskazanych w przepisie warunków.
Natomiast wojewoda wykreśla ośrodek lub organizatora turnusu z rejestru w razie:
- niespełnienia warunków określonych w ustawie,
- uniemożliwienia kontroli ośrodka lub organizatora turnusu.
Osoba niepełnosprawna może ubiegać się o dofinansowanie uczestnictwa w turnusie ze środków PFRON, jeżeli przeciętny miesięczny dochód, w rozumieniu przepisów o świadczeniach rodzinnych, podzielony przez liczbę osób we wspólnym gospodarstwie domowym, obliczony za kwartał poprzedzający miesiąc złożenia wniosku, nie przekracza kwoty 50% przeciętnego wynagrodzenia na osobę we wspólnym gospodarstwie domowym albo 65% przeciętnego wynagrodzenia w przypadku osoby samotnej. W przypadku przekroczenia wskazanego dochodu wysokość dofinansowania pomniejsza się o kwotę, o którą dochód ten został przekroczony. Natomiast w przypadku uzasadnionym trudną sytuacją materialną lub losową osoby niepełnosprawnej dofinansowanie uczestnictwa tej osoby lub jej opiekuna w turnusie ze środków PFRON może zostać przyznane bez pomniejszania kwoty dofinansowania mimo przekroczenia wskazanego w przepisie dochodu. Szczegółowe przepisy na temat organizacji turnusów rehabilitacyjnych określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 15 listopada 2007 r. w sprawie turnusów rehabilitacyjnych (DzU nr 230, poz. 1694).
Osoby niepełnosprawne są kierowane do uczestnictwa w:
- warsztacie – zgodnie ze wskazaniem zawartym w orzeczeniu o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności,
- turnusie – na wniosek lekarza, pod którego opieką się znajdują (art. 10f ustawy).
Podmiot prowadzący lub zamierzający zorganizować warsztat przyjmuje i zatwierdza, w uzgodnieniu z powiatowym centrum pomocy rodzinie, zgłoszenie osób do uczestnictwa w warsztacie. Wnioski osób niepełnosprawnych o dofinansowanie uczestnictwa w turnusie są składane w powiatowych centrach pomocy rodzinie.