Pracodawca prowadzący działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy, zatrudniający nie mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i osiągający odpowiednie wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych przez okres co najmniej 6 miesięcy, uzyskuje status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej, jeżeli:
- wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi:
– co najmniej 40%, w tym co najmniej 10% ogółu zatrudnionych stanowią osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, albo
– co najmniej 30% niewidomych lub psychicznie chorych albo upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;
- obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy:
– odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy,
– uwzględniają potrzeby osób niepełnoprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higienicznosanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania dostępności do nich,
- jest zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne;
- wystąpi z wnioskiem o przyznanie statusu pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej (art. 28 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych; DzU z 2008 r. nr 14, poz. 92 ze zm. – dalej zwana ustawą o rehabilitacji).
Odrębne uregulowanie dotyczy spółdzielni socjalnej, która powstała w wyniku przekształcenia spółdzielni inwalidów lub spółdzielni niewidomych, mającej status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej. Spółdzielnia ta uzyskuje status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej, jeżeli wystąpi z wnioskiem o nadanie takiego statusu w terminie 3 miesięcy od daty wpisu tej spółdzielni do Krajowego Rejestru Sądowego.
Decyzję w sprawie przyznania statusu zakładu pracy chronionej, potwierdzającą spełnianie wyżej wymienionych warunków, wydaje wojewoda. Dotyczy ona także spełniania przez pracodawcę warunków i obowiązków związanych z utworzeniem zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych, prowadzenia ewidencji środków tego funduszu oraz prowadzenia rachunku bankowego środków funduszu. Jeżeli zakład pracy chronionej w trakcie posiadania tego statusu nie spełnia jednak któregokolwiek z wymienionych warunków lub obowiązków, wojewoda podejmuje decyzję stwierdzającą utratę przyznanego statusu zakładu pracy chronionej.
Utrata statusu zakładu pracy chronionej wiąże się z kilkoma ważnymi skutkami dla pracodawcy, np. zmniejszeniem kwot dofinansowań do wynagrodzeń zatrudnionych pracowników niepełnosprawnych. Przede wszystkim jednak wiąże się to z utratą zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych.
Niewykorzystane środki tego funduszu według stanu na dzień utraty statusu zakładu pracy chronionej podlegają niezwłocznie wpłacie do Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (art. 33 ust. 7 ustawy o rehabilitacji). Jednak przywołanego przepisu nie stosuje się w przypadku, gdy likwidacja zakładu następuje w związku z przejęciem zakładu przez inny zakład pracy chronionej lub w wyniku połączenia z takim zakładem, a niewykorzystane środki funduszu podlegają przekazaniu w terminie do 3 miesięcy na fundusz rehabilitacji zakładu przejmującego zakład likwidowany.
Wpłacie do PFRON podlega także kwota odpowiadająca kwocie wydatkowanej ze środków funduszu rehabilitacji na nabycie, wytworzenie lub ulepszenie środków trwałych w związku z modernizacją zakładu, utworzeniem lub przystosowaniem stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych, budową lub rozbudową bazy rehabilitacyjnej, wypoczynkowej i socjalnej oraz na zakup środków transportu – w części, która nie została pokryta odpisami amortyzacyjnymi, ustalonymi przy zastosowaniu stawek amortyzacyjnych wynikających z wykazu rocznych stawek amortyzacyjnych na dzień utraty statusu zakładu pracy chronionej (art. 33 ust. 7a ustawy o rehabilitacji).
Jednak przepisy ustawy o rehabilitacji przewidują wyjątek od obowiązku wpłaty do PFRON wszystkich środków funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych. W przypadku utraty statusu zakładu pracy chronionej i osiągania stanu zatrudnienia ogółem w wysokości co najmniej 15 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy oraz wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 25% pracodawca zachowuje fundusz rehabilitacji i niewykorzystane środki tego funduszu (art. 33 ust. 7b). Taki pracodawca, mimo że utracił status zakładu pracy chronionej, stosuje wszystkie przepisy dotyczące obowiązków związanych z posiadaniem zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych.
Płatnicy podatku, którzy utracili status zakładu pracy chronionej, a zatrudniają osoby niepełnosprawne, pobierają od tych osób zaliczki na podatek od przychodów z tytułów określonych w art. 12 ustawy o PIT oraz od zasiłków pieniężnych z ubezpieczenia społecznego wypłacanych tym osobom (za miesiące od początku roku włącznie do miesiąca, w którym dochód osoby niepełnosprawnej przekroczył kwotę stanowiącą górną granicę pierwszego przedziału skali, o której mowa w art. 27 ust. 1 ustawy o PIT).
Kwoty zaliczek, o których mowa wyżej, przekazywane są w wysokości:
- 25% na zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych – w przypadku płatników osiągających wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości od 25 do 30%,
- 50% na zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych – w przypadku płatników osiągających wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości od 30 do 35%,
- 75% na zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych – w przypadku płatników osiągających wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości od 35 do 40%,
- 100% na zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych – w przypadku płatników osiągających wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 40%
– a w pozostałej części na zasadach ogólnych (art. 38 ust. 2a ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – DzU z 2010 r. nr 51, poz. 307 ze zm.).
Powyższy przepis stosuje się w okresie 5 lat, licząc od końca roku, w którym płatnik utracił status zakładu pracy chronionej, jeżeli spełnia warunki określone w przepisach ustawy o rehabilitacji.