Pracodawca może uzasadnić 10-letnią umowę o pracę na czas określony np. chęcią pozyskania kluczowego pracownika do realizacji wieloletnich zadań. Realizacja projektu (np. budowy i uruchomienia centrum rehabilitacyjnego) może trwać kilka lat (zapewnienie finansowania inwestycji, pozyskanie odpowiedniej działki, zdobycie pozwoleń, opracowanie projektów, wykonanie inwestycji, jej uruchomienie i nadzór nad pierwszymi latami funkcjonowania). Do tego trzeba dodać kilka lat opóźnień z powodu zdarzeń nieplanowanych. Z kolei pracownik może uzasadnić taką umowę chęcią podjęcia się zadań wymagających wieloletniej, systematycznej realizacji, przy wyższym od przeciętnego wynagrodzeniu.
Jakie będą konsekwencje uznania, że nie było uzasadnienia dla zawarcia 10-letniej umowy o pracę na czas określony? Sąd najprawdopodobniej stwierdzi, że umowa stanowiła nadużycie prawa przez pracodawcę. W efekcie sąd uzna, że taka umowa o pracę powinna być uznana za umowę zawartą na czas nieokreślony. Przy ustalaniu okresu wypowiedzenia, bez znaczenia będą zapisy spornej umowy. W to miejsce wejdą odpowiednie przepisy ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (dalej: k.p.).
Zgodnie z art. 36 § 1 k.p., okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest uzależniony od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i wynosi:
- 2 tygodnie – jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy,
- 1 miesiąc – jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy,
- 3 miesiące – jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata.
Przykład
Fundacja zatrudniła pracownika, podpisując z nim umowę o pracę na czas określony wynoszący 8 lat. Zadaniem pracownika było prowadzenie sekretariatu biura fundacji. Okres wypowiedzenia zapisany w umowie wynosił dwa tygodnie. Po 4 latach pracownik został zwolniony. Sąd pracy uznał, że fundacja naruszyła prawa pracownika, podpisując, bez uzasadnienia charakterem pracy, wieloletnią umowę o pracę na czas określony. Umowa została uznana za zawartą na czas nieokreślony. Na podstawie art. 36 § 1 pkt 3 k.p., okres wypowiedzenia takiej umowy (obowiązującej już 4 lata) powinien wynosić 3 miesiące.
W wyroku z 11 lutego 2013 r. Sąd Okręgowy w Świdnicy (sygn. akt VII Pa 8/13) rozstrzygnął spór o prawidłowość wypowiedzenia umowy o pracę między fundacją prowadzącą niepubliczną szkołę podstawową o uprawnieniach szkoły publicznej a nauczycielką nauczania zintegrowanego. Umowa została zawarta na czas określony od 15 października 2007 r. do 30 czerwca 2017 r. (na pełny etat, z wynagrodzeniem wynoszącym w momencie wypowiedzenia umowy 2914,95 zł brutto miesięcznie). Fundacja 25 czerwca 2010 r. wypowiedziała nauczycielce umowę o pracę za dwumiesięcznym okresem wypowiedzenia, ze skutkiem na 31 sierpnia 2010 r. Umowa przewidywała możliwość jej wcześniejszego rozwiązania za dwutygodniowym okresem wypowiedzenia. Fundacja skorzystała zatem z tej możliwości – ale przyznała nauczycielce dłuższy, dwumiesięczny okres wypowiedzenia. Nauczycielki to nie usatysfakcjonowało i sprawa trafiła do sądu. Sąd uznał, że nie ma uzasadnienia dla uznania, że umowa o pracę miała obowiązywać przez 10 lat. Zdaniem sądu podpisano umowę o pracę na czas nieokreślony. Sąd wskazał, że zwolnionej nauczycielce przysługiwał jednomiesięczny termin wypowiedzenia. Ponieważ fundacja przyjęła, że okres wypowiedzenia wyniesie 2 miesiące, sąd nie pogorszył sytuacji prawnej byłej pracownicy i nie nakazał zastosować krótszego terminu wypowiedzenia.
Polecamy serwis: Czas pracy
Rozwiązania w prawie unijnym i w Kodeksie pracy
Prawo unijne akceptuje zawieranie umów o pracę na czas określony tylko w razie wystąpienia obiektywnych warunków. Odstępstwo od zasady, że długoterminowa umowa o pracę powinna być zawarta na czas nieokreślony, powinno wynikać ze związku umowy z:
- nadejściem dokładnie ustalonej daty,
- wykonaniem określonego zadania lub
- zajściem określonego wydarzenia.
Przykładem jest tu klauzula 3 pkt 1 załącznika do dyrektywy Rady 99/70/WE (Dz.U. UE.L. z 1999 r. Nr 175, poz. 43). Sądy polskie powołują się na przepisy dyrektywy unijnej jako na nakaz stosowania środków zapobiegania nadużyciom związanym z zawieraniem kolejnych stosunków pracy na czas określony. Przykładem ochrony pracownika przed zbyt długimi, powtarzalnymi umowami na czas określony jest art. 251 § 1 k.p. Przepis ten stanowi, że zawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony jest równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy o pracę na czas nieokreślony, jeżeli poprzednio strony dwukrotnie zawarły umowę o pracę na czas określony na następujące po sobie okresy – jeśli przerwa między rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej umowy o pracę nie przekroczyła 1 miesiąca. Przepis art. 251 § 2 k.p. wprowadza z kolei regułę, że uzgodnienie między stronami w trakcie trwania umowy o pracę na czas określony dłuższego okresu wykonywania pracy na podstawie tej umowy uważa się za zawarcie (od dnia następującego po jej rozwiązaniu) kolejnej umowy o pracę na czas określony.
Stanowisko Sądu Najwyższego
Zawarcie umowy o pracę na czas określony na okres wielu lat nie zależy od swobodnej woli stron w tym znaczeniu, że pracodawca i pracownik mogą co prawda podpisać taką umowę – ale będzie ona podlegała weryfikacji pod kątem obejścia przepisów prawa pracy o zawieraniu i ochronie umów o pracę na czas nieokreślony. Pozwala to – ze względu na społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa oraz zasady współżycia społecznego – na udzielenie wieloletnim terminowym stosunkom pracy takiej samej ochrony, jak tym zawartym bezterminowo – jeżeli interes pracownika i korzyści z zawarcia wieloletniego terminowego kontraktu prawa pracy okazują się pozorne w razie jego wypowiedzenia, które nie wymaga formalnego wskazania przyczyn uzasadniających wypowiedzenie, związkowej konsultacji, zachowania odpowiednich – z reguły dłuższych – okresów wypowiedzenia, ani nie gwarantuje świadczeń przysługujących w razie rozwiązywania bezterminowych stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracownika lub możliwości skorzystania z wcześniejszych uprawnień emerytalnych, itp. (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z 14 lutego 2012 r.; sygn. akt II PK 136/11).
Zobacz także: Dopuszczalność kilkakrotnego zawarcia umowy o pracę na okres próbny
Naruszenie przepisów Kodeksu pracy
Błędne przyjęcie przez pracodawcę, że wypowiada umowę o pracę zawartą na czas określony, podczas gdy należy tę umowę traktować jak zawartą bezterminowo, powoduje wadliwe stosowanie przepisów k.p. Pracodawca mylnie uznaje, że nie musi w wypowiedzeniu umowy o pracę podać przyczyn uzasadniających wcześniejsze rozwiązanie. Może naruszyć w ten sposób:
- art. 30 § 4 k.p. – który stanowi, że w oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony lub o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia powinna być wskazana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy,
- art. 45 § 1 k.p. – który stanowi, że w razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy – stosownie do żądania pracownika – orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu – o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu.
Ustalenie przez sąd faktu, że terminowa umowa o pracę zawarta na okres 10 lat jest w rzeczywistości umową na czas nieokreślony, nie oznacza też, że sąd automatycznie orzeknie na korzyść pracownika, żądającego wszystkich uprawnień wynikających z zatrudnienia bezterminowego. W powołanym wyżej wyroku z 14 lutego 2012 r. sąd przyznał wprawdzie, że pracodawca nie zastosował przepisów o wypowiedzeniu umowy na czas nieokreślony, ale wskazał też, że samo wypowiedzenie umowy o pracę było w pełni uzasadnione. W tym stanie faktycznym zwalniana pracownica wykazała – w ocenie sądu – brak wymaganych kompetencji i umiejętności związanych z zajmowaniem kierowniczego stanowiska. Sąd nakazał, aby takie okoliczności nie pozostawały bez wpływu przy miarkowaniu wysokości dochodzonego roszczenia odszkodowawczego, które przysługuje w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy, nie niższej jednak od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia (zob. art. 471 k.p.).
Umowy projektowe – propozycje rozwiązania
Pracodawcy proponują, aby do przepisów k.p. wprowadzić zapisy pozwalające na zawieranie pracowniczych umów projektowych. Byłyby to umowy związane z projektem realizowanym przez pracodawcę, zawierane na czas trwania takiego projektu. Załóżmy, że wstępny czas realizacji projektu wynosiłby np. 10 lat, ale wskutek bankructwa głównego wykonawcy inwestycji wydłużył się do lat 15. Według proponowanego rozwiązania przez ten czas umowa nie miałaby charakteru umowy na czas nieokreślony. Prawdopodobieństwo pojawienia się tego typu umów w przepisach k.p. należy jednak ocenić jako niskie.
Zadaj pytanie na: Forum Kadry
Podstawa prawna:
- ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; ost.zm. Dz.U. z 2013 r., poz. 1028)