Zapewnienie swobód unijnych, w szczególności swobody przemieszczenia się osób, świadczenia usług oraz swobody podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej wymaga zniesienia przeszkód, jakie wynikają z regulacji krajowych określających warunki podejmowania i wykonywania poszczególnych zawodów. W tym celu ustanowiono unijne zasady uznawania kwalifikacji zawodowych uzyskanych w innym państwie członkowskim. Zostały one określone w dyrektywie 2005/36/WE w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych (powoływanej dalej jako dyrektywa).
Dyrektywa ujednolica zasady uznawania kwalifikacji zawodowych do wykonywania zawodów regulowanych – kwalifikacji, które zostały nabyte w państwach członkowskich (tj. w państwach członkowskich UE oraz Liechtensteinie, Islandii, Norwegii, Szwajcarii). Oznacza to, że dyrektywa – a ściślej przepisy krajowe ją wdrażające – nie znajdzie zastosowania do uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w innych niż ww. państwach.
Przykład
Obywatel polski po ukończeniu studiów na kierunku architektura w Stanach Zjednoczonych zamierza rozpocząć pracę w Polsce jako architekt. W Polsce zawód architekta jest zawodem regulowanym. W tym przypadku nie znajdą zastosowania unijne zasady uznawania kwalifikacji zawodowych określone w dyrektywie, a odpowiednio przepisy ustawy o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich UE. Kwalifikacje zawodowe zostały bowiem nabyte w państwie trzecim. Gdyby kwalifikacje zawodowe zostały nabyte w innym niż Polska państwie członkowskim, znalazłby zastosowanie przewidziany w dyrektywie system automatycznego uznawania kwalifikacji zawodowych.
Zawody regulowane
Zasady uznawania kwalifikacji zawodowych określone w dyrektywie dotyczą kwalifikacji koniecznych do wykonywania zawodów (działalności) regulowanych. Trzeba jednak podkreślić, że dyrektywa nie ujednolica przepisów krajowych w zakresie zakwalifikowania poszczególnych zawodów jako zawodów regulowanych oraz warunków podejmowania działalności regulowanej. Kluczowe dla osoby zamierzającej podjąć pracę (działalność) w innym państwie członkowskim niż to, w którym nabyła kwalifikacje zawodowe, jest zatem pytanie, czy zawód, który zamierza wykonywać, jest zawodem regulowanym w tym państwie.
Przez zawód regulowany rozumie się działalność lub zespół działalności zawodowych, których podjęcie, wykonywanie lub jeden ze sposobów wykonywania wymaga, bezpośrednio lub pośrednio, na mocy przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych posiadania specjalistycznych kwalifikacji zawodowych (art. 3 ust. 1 lit. a dyrektywy). Oznacza to, że w przypadku zamiaru podjęcia wykonywania zawodu regulowanego w innym państwie członkowskim niż państwo, w którym nabyto kwalifikacje zawodowe, konieczne będzie uznanie kwalifikacji zawodowych przez właściwy organ państwa przyjmującego. Z kolei, jeżeli zawód nie jest zawodem regulowanym w danym państwie, to warunkiem podjęcia jego wykonywania nie jest uznanie kwalifikacji zawodowych przez właściwy organ tego państwa. Ocena kwalifikacji zawodowych należy wówczas do przyszłego pracodawcy, usługobiorcy.
Przykłady
Polka zamierza podjąć pracę jako opiekunka dla osób starszych w Niemczech. W Polsce ukończyła wyższe studia pedagogiczne i studia podyplomowe z zakresu udzielania pierwszej pomocy. Miała też roczne doświadczenie w tym zawodzie. Opiekowanie się osobami starszymi nie jest działalnością regulowaną w Polsce. Z informacji udostępnianych na stronach Komisji Europejskiej (http://ec.europa.eu/internal market/qualifications/regprof/index.cfm) wynika natomiast, że sprawowanie opieki nad osobami starszymi to działalność regulowana w Niemczech. Oznacza to, że w przedstawionej sytuacji konieczne będzie wszczęcie w Niemczech procedury uznania kwalifikacji zawodowych zdobytych w Polsce. Właściwy organ zbada, czy wnioskodawca ma odpowiednie wykształcenie oraz kwalifikacje do wykonywania zawodu regulowanego. W przypadku podjęcia decyzji o uznaniu kwalifikacji Polka będzie mogła wykonywać w Niemczech zawód opiekunki dla osób starszych na takich samych zasadach jak osoby, które nabyły kwalifikacje zawodowe w Niemczech.
***
Po zdobyciu praktyki w Polsce obywatel polski chce podjąć pracę na stanowisku barmana w jednym z francuskich pubów. Wykonywanie zawodu barmana nie jest działalnością regulowaną we Francji. Oznacza to, że nie musi on wnioskować do właściwego organu we Francji o uznanie kwalifikacji zawodowych nabytych w Polsce. Ocena tych kwalifikacji pozostawiona jest pracodawcy francuskiemu, u którego ubiega się o zatrudnienie.
Swoboda świadczenia usług
Dyrektywa reguluje zasady świadczenia usług w innym państwie członkowskim niż państwo siedziby usługodawcy.
Państwa członkowskie zgodnie z zasadą określoną w art. 5 ust. 1 dyrektywy zobowiązały się nie wprowadzać żadnych ograniczeń w swobodnym świadczeniu usług w innym państwie członkowskim, które w jakikolwiek sposób byłyby związane z kwalifikacjami zawodowymi:
- jeżeli usługodawca prowadzi zgodną z prawem działalność w zakresie tego samego zawodu w innym państwie członkowskim oraz
- w przypadku (tymczasowego i okazjonalnie) przeniesienia się usługodawcy, jeżeli wykonywał zawód w państwie członkowskim siedziby przez 2 lata w okresie 10 lat poprzedzających świadczenie usług, jeżeli dany zawód nie jest w tym państwie regulowany.
Przykład
Obywatel polski przez ostatnie 5 lat był taksówkarzem w Niemczech (działalność ta nie jest działalnością regulowaną w Niemczech). Zamierza rozszerzyć świadczenie usług na graniczące z Niemcami terytorium Polski. W Polsce zawód taksówkarza jest zawodem regulowanym.
Przed rozpoczęciem świadczenia usług na terytorium Polski taksówkarz powinien przedłożyć właściwemu organowi w Polsce pisemne oświadczenie o zamiarze świadczenia usługi, zawierające informacje o posiadanym ubezpieczeniu w zakresie wykonywanego zawodu, obowiązującym na terytorium Polski (art. 30 ustawy o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich UE). Ponadto polski organ może wymagać od niego przedstawienia dodatkowych dokumentów, w tym zaświadczenia potwierdzającego, że zgodnie z prawem wykonuje zawód w innym państwie członkowskim oraz iż w chwili składania zaświadczenia nie obowiązuje go zakaz wykonywania zawodu, dokumentów potwierdzających kwalifikacje zawodowe czy dokumentów potwierdzających wykonywanie danego zawodu co najmniej przez 2 lata w okresie ostatnich 10 lat.
Podstawa prawna:
- dyrektywa 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych (DzUrz UE L 255 z 30.09.2005 r., s. 22 ze zm.),
- ustawa z 18 marca 2008 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich UE (DzU nr 63, poz. 394).