Umowa przedwstępna nie jest dokumentem regulowanym przez przepisy prawa pracy. Kwestie związane z zawieraniem takiej umowy oraz odpowiedzialności związanej z niewłaściwym wykonaniem zawartej umowy regulują przepisy Kodeksu cywilnego. Przepisy te należy stosować do stosunku pracy z mocy artykułu 300 k.p.
Niezbędne elementy umowy przedwstępnej
Umowa przedwstępna, jak każda umowa, musi zawierać podstawowe dane, bez których sporządzone pismo nie jest umową.
Należy do nich zaliczyć następujące elementy:
- oznaczenie stron umowy – w przypadku zawarcia przedwstępnej umowy o pracę będą to dane pracodawcy i przyszłego pracownika,
- oznaczenie przedmiotu umowy – w tej sytuacji przedmiotem umowy będzie zawarcie przyrzeczonej umowy o pracę,
- istotne postanowienia umowy przyrzeczonej – czyli umowy o pracę.
Dodatkowo umowa przedwstępna powinna zawierać informacje dotyczące terminu zawarcia umowy przyrzeczonej.
Przepisy określają, że jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona (umowa o pracę), nie został oznaczony, to umowa powinna być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej (pracodawca lub pracownik). Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Istnieje jednak pewne ograniczenie powyższej zasady. Przepisy Kodeksu cywilnego zastrzegają, że jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.
Przykład
Pracodawca 2 stycznia 2012 r. zawarł z kandydatem do pracy umowę przedwstępną, zgodnie z którą umowa o pracę miała być zawarta 1 kwietnia 2012 r. Umowa jednak nie została zawarta, gdyż kandydat uchyla się od jej podpisania. W takiej sytuacji pracodawca nie może domagać się zawarcia umowy przyrzeczonej, gdyż sąd nie może zmusić niedoszłego pracownika do świadczenia pracy. Pracodawca może domagać się odszkodowania.
Pracodawcy muszą pamiętać, że w przypadku gdy umowa przedwstępna spełnia warunki konieczne dla ważności umowy przyrzeczonej, upływ określonego w niej terminu nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania do zawarcia umowy przyrzeczonej. W wyroku z 27 stycznia 2000 r. Sąd Najwyższy podkreślił, że jeżeli w umowie przedwstępnej nie zostały spełnione warunki potrzebne do ważności umowy przyrzeczonej, w szczególności nie została zachowana jej forma, upływ terminu, w którym ma być zawarta umowa definitywna, powoduje wygaśnięcie zobowiązania do jej zawarcia, a strona uprawniona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła, licząc na zawarcie umowy przyrzeczonej (art. 390 § 1 k.c.). Natomiast gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymogom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności co do formy, z chwilą nadejścia terminu zawarcia umowy przyrzeczonej wymagalne staje się roszczenie strony uprawnionej o jej zawarcie (art. 390 § 2 k.c.), konsekwencją wymagalności staje się rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia tego roszczenia (art. 390 § 3 k.c.).
Określenie w umowie przedwstępnej terminu, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, jest konieczne dla ważności umowy przedwstępnej (art. 389 k.c.). Termin ten może być zmieniony w drodze umowy stron.
Niezawarcie umowy przyrzeczonej
W przypadku gdy jedna ze stron uchyla się od realizacji postanowień umowy przedwstępnej, druga strona może dochodzić swoich praw przed sądem pracy.
Osoba taka może żądać odszkodowania bądź zawarcia umowy przyrzeczonej (takie prawo ma tylko kandydat na pracownika).
Konsekwencje uchylania się od zawarcia umowy o pracę przez potencjalnego pracownika nie są takie same jak w przypadku, gdy od zawarcia umowy uchyla się pracodawca. Zgodnie z orzecznictwem sądów pracodawca będzie mógł dochodzić jedynie odszkodowania, a nie nawiązania stosunku pracy. Pracownik nie może bowiem być zmuszony do zawarcia umowy o pracę.
Wysokość odszkodowania
W uchwale z 22 kwietnia 1977 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że w razie odmowy przez zakład pracy zawarcia przyrzeczonej umowy o pracę na czas nieokreślony poszkodowanemu kandydatowi do pracy przysługuje na podstawie art. 390 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p. roszczenie o odszkodowanie, którego wysokość z reguły nie powinna przekraczać kwoty 3-miesięcznego wynagrodzenia za pracę na stanowisku objętym umową przedwstępną.
Natomiast w wyroku z 6 stycznia 2009 r. Sąd wyraził pogląd, że w przypadku niezawarcia umowy przyrzeczonej strona, która poniosła z tej przyczyny szkodę, może żądać jej naprawienia. Odszkodowanie w takiej sytuacji nie stanowi równowartości 3-krotności wynagrodzenia. Poszkodowana strona umowy może w takiej sytuacji żądać zwrotu ewentualnych wydatków poniesionych w związku z przygotowaniem umowy przedwstępnej i przygotowaniem się do wykonywania umowy przyrzeczonej, takich jak: koszty porad, dojazdów na spotkania, wstępnego przeszkolenia – jeżeli miało miejsce, zarobku utraconego podczas prowadzenia negocjacji albo korzyści, które zostałyby uzyskane wskutek przyjęcia innej, faktycznie odrzuconej oferty itp.
W jednym z powyższych wyroków Sąd stwierdził również, że dochodzenie odszkodowania nie jest uzależnione od żądania zawarcia umowy przyrzeczonej.
Przykład
Pracodawca zawarł z kandydatem przedwstępną umowę o pracę. Jednak właściwa umowa o pracę nie zostanie zawarta, gdyż pracodawca znalazł osobę o wyższych kwalifikacjach zawodowych. W związku z tym pracodawca musi się liczyć z tym, że kandydat, z którym została podpisana umowa przedwstępna, może wystąpić do sądu pracy z roszczeniem o zawarcie przyrzeczonej umowy pracę na warunkach określonych w umowie przedwstępnej. Kandydat będzie mógł również żądać odszkodowania.
Sądowe zawarcie umowy przyrzeczonej
Gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 3 października 1979 r. pracownik może dochodzić zawarcia przyrzeczonej umowy o pracę także wówczas, gdy wprawdzie zawarto umowę o pracę, ale warunki tej umowy dotyczące rodzaju pracy i wysokości wynagrodzenia odbiegają w sposób istotny od warunków ustalonych w umowie przedwstępnej.
Podstawa prawna:
- art. 29, 300 Kodeksu pracy,
- art. 66, 353, 389 Kodeksu cywilnego.
Orzecznictwo:
- wyrok SN z 6 stycznia 2009 r. (I PK 117/08, OSNP 2010/13–14/157),
- wyrok SN z 27 stycznia 2000 r. (II CKN 707/98, OSP 2000/10/147),
- uchwała SN z 22 kwietnia 1977 r. (I PZP 5/77, OSNC 1977/10/180),
- wyrok SN z 3 października 1979 r. (I PRN 128/79, OSNC 1980/1–2/39).