Ekwiwalent za urlop wypoczynkowy po zmarłym pracowniku

Uprawnienie do urlopu wypoczynkowego przekształca się z mocy prawa w ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop, jeżeli wykorzystanie go w naturze nie jest możliwe. Wynika to wprost z art. 171 § 1 k.p., w myśl którego w przypadku niewykorzystania przysługującego urlopu w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny.

Skutki śmierci pracownika

W razie śmierci pracownika jego stosunek pracy wygasa, natomiast niewykorzystany przez niego urlop wypoczynkowy przekształca się w prawo do ekwiwalentu pieniężnego. Dotyczy to zarówno zaległego, jak i bieżącego urlopu wypoczynkowego. Prawo to będące prawem majątkowym podlega w razie śmierci pracownika regulacji zawartej w art. 63¹ § 2 k.p., w myśl którego prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą po śmierci pracownika w równych częściach na małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W razie zaś braku takich osób prawa te wchodzą do spadku. Przepis ten przewiduje odmienny od ogólnych zasad dziedziczenia porządek następstwa praw majątkowych wynikających ze stosunku pracy zmarłego pracownika. W myśl tego przepisu wymienione w nim osoby uzyskują prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany przez zmarłego urlop, niezależnie od tego, czy są jego spadkobiercami czy nie.

Przykład

Pracownik sporządził testament i powołał w nim do spadku jako jedynego spadkobiercę swoją matkę, wyłączając od dziedziczenia żonę i dzieci. Mimo to po śmierci tego pracownika jego żona oraz dzieci spełniające warunki wymagane do otrzymania renty rodzinnej zwrócili się do pracodawcy o wypłatę świadczeń należnych zmarłemu, w tym także ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Ponieważ pracodawca odmówił, twierdząc, że nie są oni spadkobiercami zmarłego, żona wniosła pozew do sądu pracy. Sąd uwzględnił powództwo, gdyż żona i dzieci spełniające warunki do otrzymania renty rodzinnej są uprawnione do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop zmarłego oraz do innych praw majątkowych wynikających ze stosunku pracy, niezależnie od tego, czy są jego spadkobiercami.

Brak uprawnionych

Natomiast w razie braku małżonka oraz innych osób uprawnionych do renty rodzinnej prawo do ekwiwalentu wchodzi do spadku po pracowniku i podlega ogólnym regułom dziedziczenia, np. gdy pracownik był stanu wolnego i brak jest osób uprawnionych do otrzymania po nim renty rodzinnej, prawo do ekwiwalentu wchodziłoby do spadku po nim i przypadało np. jego rodzeństwu lub rodzicom. Wyłączenie ogólnych reguł dziedziczenia ma na celu ułatwienie osobom najbliższym uzyskania kwot ekwiwalentu za niewykorzystany przez zmarłego urlop, bez potrzeby przeprowadzania nierzadko skomplikowanego postępowania spadkowego. Podobnie wypowiadał się także Sąd Apelacyjny w Katowicach w postanowieniu z 11 grudnia 1996 r. (III APz 18/96, OSA 1998/10/40), stwierdzając, że przepis art. 63¹ § 2 k.p. dotyczy materii wejścia w konkretne prawa po zmarłym pracowniku, a regulacja ta określa istotne uproszczone, bo z pominięciem prawa spadkowego, zasady realizacji świadczeń wynikających ze stosunku pracy, w którym pozostawał zmarły pracownik na rzecz jego najbliższej rodziny. Realizacja tych świadczeń będzie mogła następować na rzecz małżonka i innych członków rodziny, do których zmarły pracownik przyczyniał się za życia, bez wymogu uprzedniego formalnego oczekiwania przez sąd spadkowy o stwierdzeniu praw do spadku i podziale tego spadku.

Przepis art. 63¹ k.p. stanowi o prawach majątkowych wynikających ze stosunku pracy, co oznacza, że zawarta w nim regulacja odnosi się do wszelkiego rodzaju stosunków pracy, a więc nie tylko nawiązanych na podstawie umowy o pracę, ale i także na podstawie powołania, mianowania czy wyboru. Dotyczy to w szczególności także i stosunku pracy urzędnika służby cywilnej czy mianowanego pracownika samorządowego.

Odesłanie zawarte w art. 63¹ § 2 k.p. zmusza do sięgnięcia do regulacji zawartej w art. 65 do 71 ww. ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Według tych przepisów do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny zmarłego pracownika: dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione, przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, małżonek (wdowa i wdowiec) oraz rodzice (za rodziców uważa się również ojczyma i macochę oraz osoby przysposabiające). Konieczne jest jednak, aby (poza małżonkiem) spełniali oni dalsze wymogi określone w ww. ustawie.

W razie sporu między osobami uprawnionymi do renty rodzinnej a pracodawcą co do wypłaty przypadającej na nich części ekwiwalentu po zmarłym pracowniku osoby te mogą wystąpić do sądu pracy z powództwem o zapłatę. Ich roszczenie jest pochodną uprawnienia przysługującego zmarłemu pracownikowi, wynikającego ze stosunku pracy.

Prawo do ekwiwalentu za niewykorzystany przez zmarłego urlop wypoczynkowy ulega przedawnieniu w terminie 3 lat od dnia wymagalności roszczenia. Stosuje się tu ogólny przepis dotyczący przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy (art. 29¹ § 1 k.p.). Przy czym za dzień wymagalności tego roszczenia należy uznać datę wygaśnięcia stosunku pracy, gdyż to wówczas prawo do urlopu wypoczynkowego przekształca się w prawo do ekwiwalentu. Datą zaś wygaśnięcia stosunku pracy będzie data śmierci pracownika. A zatem, małżonek, osoby uprawnione do renty rodzinnej lub inni spadkobiercy zmarłego powinni przed upływem 3 lat od chwili śmierci pracownika wystąpić z żądaniem wypłaty przypadającej na nich części ekwiwalentu.

Ryszard Sadlik

sędzia Sądu Rejonowego w Kielcach