Urlop macierzyński przysługuje każdej pracownicy bez względu na rodzaj zawartej umowy o pracę, staż pracy czy zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy.
Zasiłek macierzyński przysługuje pracownicy, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego:
• urodziła dziecko,
• przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10. roku życia i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia,
• przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem, dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10. roku życia.
Wymiar urlopu macierzyńskiego
Wymiar urlopu macierzyńskiego wynosi obecnie:
• 18 tygodni (126 dni) przy pierwszym porodzie,
• 20 tygodni (140 dni) przy każdym następnym porodzie,
• 28 tygodni (196 dni) w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.
Pracownicy, która wychowuje dziecko przysposobione lub która przyjęła dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej pełniącej zadania pogotowia rodzinnego, przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 20 tygodni również przy pierwszym porodzie.
Urlop macierzyński przed porodem
Co najmniej 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego mogą przypadać przed przewidzianą datą porodu. Ustawowy przepis umożliwiający skorzystanie z urlopu macierzyńskiego przed porodem jest uprawnieniem i przywilejem pracownicy, która z powodu zbliżającej się daty porodu nie może świadczyć pracy. Nie wynika z niego obowiązek korzystania przez pracownicę z urlopu macierzyńskiego przed porodem.
Po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem aż do wyczerpania przysługującego wymiaru urlopu.
Liczenie urlopu
Jeżeli pracownica nie korzysta z urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu, pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego jest dzień porodu.
Urlop macierzyński rozpoczyna się zatem od dnia porodu pracownicy również wówczas, gdy urodzi ona dziecko w dniu, w którym wykonywała pracę.
W przypadku gdy poród nastąpił w dniu, w którym pracownica przepracowała dobowy wymiar czasu pracy i otrzymała wynagrodzenie za tę pracę, pracownica nie otrzyma zasiłku macierzyńskiego, mimo że ten dzień jest pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego. Zasiłek macierzyński nie przysługuje za okres niezdolności do pracy, w którym pracownik na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia. Postępowanie zakładów pracy polegające na udzielaniu urlopu macierzyńskiego w sytuacji, gdy poród przypada w dniu wolnym od pracy, od pierwszego dnia, w którym pracownica miałaby obowiązek świadczyć pracę jest niezgodne z przepisami.
Dokumenty
Dokumentami służącymi do wypłaty zasiłku macierzyńskiego są: zaświadczenie lekarskie wystawione na zwykłym druku, stwierdzające przewidywaną datę porodu - za okres przed porodem, skrócony odpis aktu urodzenia dziecka - po porodzie oraz oświadczenie ubezpieczonej o urodzeniu pierwszego lub kolejnego dziecka.
W razie wypłaty zasiłku macierzyńskiego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych dodatkowo wymagane są:
• zaświadczenie pracodawcy o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego,
• zaświadczenie płatnika składek (wystawione na druku ZUS Z-3).
Wypłaty zasiłku macierzyńskiego w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego ZUS dokonuje, gdy płatnicy składek zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego nie więcej niż 20 ubezpieczonych.
W liczbie tej należy zatem uwzględniać nie tylko pracowników (w tym młodocianych w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy), ale również inne osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu, np. wykonujące pracą nakładczą. Nie uwzględnia się natomiast osób przebywających na urlopach wychowawczych i bezpłatnych oraz duchownych podlegających ubezpieczeniu chorobowemu.
Po ustaniu ubezpieczenia chorobowego zasiłki zawsze (bez względu na liczbę ubezpieczonych) wypłacane są przez ZUS.
Macierzyński na wychowawczym
Pracownicy, która urodziła dziecko w czasie urlopu wychowawczego, zasiłek macierzyński przysługuje przez okres opowiadający części urlopu macierzyńskiego, przypadającej po porodzie, czyli w wymiarze skróconym o 2 tygodnie, jeżeli pełny wymiar urlopu macierzyńskiego bez skracania go o 2 tygodnie przypada w czasie urlopu wychowawczego. Jeżeli pełny wymiar urlopu macierzyńskiego wykracza poza udzielony pracownicy urlop wychowawczy, pracownicy przysługuje zasiłek macierzyński w pełnym wymiarze, tj. przez okres odpowiednio 20 lub 28 tygodni liczonych od dnia porodu.
Przyjęcie dziecka na wychowanie
Pracownicy, która przyjęła dziecko na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, zasiłek macierzyński przysługuje przez okres 18 tygodni (126 dni), nie dłużej jednak niż dokończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia.
W przypadku przyjęcia na wychowanie dziecka w wieku do 7. roku życia, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego do ukończenia przez nie 10. roku życia, zasiłek macierzyński przysługuje przez okres nie krótszy niż 8 tygodni.
Przykład
Pracownica przyjęła na wychowanie dziecko w wieku 6 lat i 11 miesięcy i wystąpiła do sądu z wnioskiem o przysposobienie tego dziecka.
Zasiłek macierzyński przysługuje jej przez okres 8 tygodni, mimo że do ukończenia przez nie 7. roku życia pozostał tylko miesiąc (art. 183 § 2 k.p.).
Przyznanie i wypłata zasiłku macierzyńskiego z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie następuje na podstawie:
• oświadczenia o dacie przyjęcia dziecka na wychowanie,
• zaświadczenia sądu opiekuńczego o wystąpieniu do sądu o przysposobienie dziecka lub przyjęcie dziecka na wychowanie w ramach rodziny zastępczej - zawierającego informację o dacie urodzenia dziecka,
• zaświadczenie pracodawcy o okresie udzielonego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego - w razie wypłaty zasiłku macierzyńskiego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Andrzej Wars