Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.) nakłada na pracodawców i zleceniobiorców obowiązek informowania właściwej jednostki terytorialnej ZUS o zatrudnieniu osoby pobierającej świadczenie emerytalne lub rentowe i o jego zarobkach osiąganych z tego tytułu.
Obowiązek taki odnosi się również do:
• płatników składek zatrudniających osoby uprawnione do świadczeń i zasiłków przedemerytalnych (art. 6 ustawy z 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych - DzU nr 120, poz. 1252), przy czym istotne znaczenie ma fakt, że wysokość wskazanego wynagrodzenia na bieżąco wpływa na wysokość wypłacanych świadczeń i zasiłków,
• osób uprawnionych do reny socjalnej, przy czym wysokość wynagrodzenia ma wpływ na ewentualne zawieszenie renty, co następuje na bieżąco; ustawa z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (DzU nr 135, poz. 1268 ze zm.) nie przewiduje rozliczania przychodu po zakończeniu roku kalendarzowego,
• osoby uprawnionej do jednego z wymienionych świadczeń, przy czym osoby te przedkładają w ZUS zaświadczenie wystawione przez płatnika składek lub oświadczenie (w przypadku pozarolniczej działalności gospodarczej).
Obowiązek ten spoczywa na płatniku składek, jeśli zawarł umowę o pracę lub inną umowę rodzącą obowiązek ubezpieczeń społecznych z osobą uprawnioną do:
• emerytury,
• renty z tytułu niezdolności do pracy, w tym także renty szkoleniowej,
• renty rodzinnej,
• renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, przyznanych na podstawie ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU nr 199, poz. 1673 ze zm.),
• renty z tytułu wypadku i choroby zawodowej powstałych w szczególnych okolicznościach i renty rodzinnej przyznanych na podstawie ustawy z 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków przy pracy lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (DzU nr 199, poz. 1674 ze zm.),
• renty inwalidy wojskowego, którego niezdolność do pracy nie pozostaje w związku ze służbą wojskową, przyznanej na podstawie ustawy z 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (DzU z 2002 r. nr 9, poz. 87 ze zm.) oraz renty rodzinnej po tym inwalidzie,
• renty socjalnej,
• świadczenia przedemerytalnego,
• zasiłku przedemerytalnego.
Obowiązku tego nie ma zaś pracodawca i zleceniodawca, którzy zatrudniają:
• emerytów, którzy ukończyli 60 lat - kobieta i 65 lat - mężczyzna, przed podjęciem pracy zarobkowej,
• osoby uprawnionej do renty inwalidy wojennego i renty rodzinnych po tych inwalidach,
• osoby uprawnione do renty inwalidy wojskowego, których niezdolność do pracy powstaje w związku ze służbą wojskową i uprawnione do renty rodzinnej po żołnierzu, którego śmierć pozostaje w związku ze służbą wojskową,
• osoby, które zgłosiły wniosek o zawieszenie prawa do emerytury lub renty (a więc skorzystały z możliwości zawieszenia świadczenia, bez wskazywania przyczyny złożenia takiego wniosku),
• osoby, które mają ustalone prawo do emerytury, a które kontynuują zatrudnienie w ramach tego samego stosunku pracy i na rzecz tego samego pracodawcy, co przed przejściem na emeryturę.
Przykład
Pani Anna K. ma ustalone prawo do emerytury od 13 lipca 2006 r. w związku z ukończeniem 55 lat życia i udokumentowaniem 30-letniego okresu zatrudnienia w ramach ubezpieczenia pracowniczego. To prawo do emerytury jest zawieszone, ponieważ nie nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy. Pani Anna K. podjęła od 1 czerwca 2007 r. dodatkowo zatrudnienie w innej firmie i świadczy pracę w wymiarze 1/2 etatu. Drugi pracodawca nie ma w tym przypadku obowiązku informowania ZUS o podjęciu przez nią zatrudnienia, ponieważ prawo do emerytury jest zawieszone.
Konsekwencje niepowiadomienia ZUS
Konsekwencje osiągania przez świadczeniobiorców dodatkowych przychodów są wielorakie - poczynając od wypłacania danego świadczenia w niepełnej wysokości, a na jego zawieszeniu kończąc. Dlatego też niezwłoczne powiadomienie oddziału ZUS wypłacającego świadczenie (emeryturę, rentę) o zatrudnieniu świadczeniobiorcy w wielu przypadkach pozwala uniknąć przykrych skutków w postaci konieczności zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, szczególnie w przypadku, gdy obowiązku tego nie dopełni również sam zainteresowany.
Obowiązek powiadomienia ZUS o podjęciu pracy zarobkowej i wysokości osiąganego przychodu (a po zakończeniu roku - o wysokości uzyskanego przychody) spoczywa również na osobie uprawnionej do świadczenia. ZUS zawiesi prawo do renty socjalnej osobie, która podjęła pracę zarobkową i osiąga przychód przekraczający 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Niepowiadomienie jednostki terytorialnej ZUS o podjęciu takiej pracy i osiąganiu przychodu w wysokości przekraczającej 30% miesięcznego wynagrodzenia spowoduje późniejsze ustalenie nienależnego świadczenia za okres tej pracy, co będzie podstawą dochodzenia przez ZUS zwrotu tej kwoty, np. w czasie, gdy rencista nie będzie już posiadał dodatkowego źródła zarobkowania.
Renta w zbiegu z emeryturą
Inny bardzo istotny skutek z wypełnienia przez płatnika składek obowiązku przekazania ZUS informacji o zatrudnieniu emeryta lub rencisty dotyczy osób uprawnionych do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową w zbiegu z emeryturą.
Osobom, które mają ustalone prawo do tych dwóch świadczeń, wypłaca się (w zależności od ich wyboru):
• emeryturę powiększoną o połowę renty lub
• rentę powiększoną o połowę emerytury.
Ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU nr 199, poz. 1673 ze zm.) w art. 26 ust. 3 wyklucza możliwość wypłacania świadczeń „zbiegowych”, gdy osoba uprawniona do emerytury i renty wypadkowej podjęła pracę zarobkową.
W takim przypadku niezależnie od wysokości osiąganego przychodu uprawnionemu przysługuje prawo do pobierania tylko jednego wybranego świadczenia, które w zależności od tego, w jakiej wysokości osiągany jest przychód, podlega zawieszeniu lub zmniejszeniu, bądź jest wypłacane w pełnej wysokości. Natomiast drugie świadczenie podlega zawieszeniu na czas wykonywania tej pracy. Jeśli wskutek braku powiadomienia było ono wypłacane, ZUS ustali kwotę nienależnie pobranych świadczeń i będzie dochodził ich zwrotu na bieżąco.
Podobnie dotkliwe skutki wiążą się z podjęciem pracy zarobkowej przez osobę uprawnioną do renty szkoleniowej i niepowiadomieniem o tym fakcie ZUS. Jeżeli ZUS nie zostanie powiadomiony o zaistnieniu tej okoliczności, to po jej ujawnieniu będzie dochodził zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.
Barbara Zabieglińska
specjalista ds. ubezpieczeń społecznych