Pełnomocnictwo procesowe, któremu będzie poświęcony niniejszy artykuł, należy odróżnić od pełnomocnictwa „klasycznego”. Inny jest cel obu dokumentów. Pełnomocnictwo procesowe udzielane jest w celu reprezentowania danego podmiotu w postępowaniu, a zatem swoim zakresem obejmuje z reguły innego rodzaju czynności niż pełnomocnictwo regulowane przepisami Kodeksu cywilnego. Inny jest również krąg osób, które mogą być ustanowione pełnomocnikami.
Sposób udzielenia pełnomocnictwa
Pełnomocnictwa udziela się na piśmie. Pełnomocnik obowiązany jest przy pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt sprawy dokument z podpisem swojego mocodawcy (np. pracodawcy czy pracownika) lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa. Adwokat i radca prawny mogą sami uwierzytelnić odpis udzielonego im pełnomocnictwa.
Pełnomocnictwo procesowe powinno wskazywać dane identyfikujące pełnomocnika oraz mocodawcy, tj. przynamniej imię i nazwisko (nazwę) obu podmiotów i adres zamieszkania (siedziby). Niezbędny jest również własnoręczny podpis mocodawcy, jednakże nie musi on być czytelny (postanowienie SN z 17 sierpnia 2000 r., II CKN 894/00, Biul. SN 2000/10/14).
Możliwe jest również udzielenie pełnomocnictwa ustnie. Może to nastąpić w toku sprawy na posiedzeniu sądu przez oświadczenie złożone przez stronę i wciągnięte do protokołu.
Z ustanowieniem pełnomocnika wiąże się również obowiązek uiszczenia opłaty skarbowej w wysokości 17 zł (załącznik do ustawy z 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej - DzU z 2006 r. nr 225, poz. 1635 ze zm.). Zapłaty opłaty skarbowej dokonuje się gotówką w kasie organu podatkowego (wójta, burmistrza, prezydenta miasta) właściwego ze względu na miejsce złożenia dokumentu zawierającego pełnomocnictwo lub bezgotówkowo na rachunek tego organu (adwokat i radca prawny mogą składać w sądzie uwierzytelnioną przez siebie kopię dowodu zapłaty opłaty skarbowej od dokumentu stwierdzającego udzielenie im pełnomocnictwa).
Po wniesieniu pozwu sąd może dopuścić jednak tymczasowo do podjęcia naglącej czynności procesowej osobę niemogącą na razie przedstawić pełnomocnictwa. Zarządzenie to sąd może uzależnić od zabezpieczenia kosztów.
Uprawnieni pełnomocnicy
Inny jest krąg podmiotów uprawnionych do reprezentowania pracodawcy i pracownika (tej kwestii zostanie w całości poświęcony następny artykuł).
W postępowaniu sądowym pełnomocnikiem procesowym przedsiębiorcy będzie z reguły adwokat lub radca prawny. Przepisy dopuszczają również możliwość zastępowania pracodawcy przez pracownika tej jednostki albo jej organu nadrzędnego, czyli każdą osobę pozostającą w stosunku pracy z wymienioną jednostką lub jej organem nadrzędnym, niezależnie od zajmowanego stanowiska.
W przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą pełnomocnikami mogą być również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.
Swoboda wyboru pełnomocnika ulega niekiedy ostrym ograniczeniom.
Ważne!
W postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych. Zastępstwo to dotyczy także czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowanych przed sądem niższej instancji.
Zakres pełnomocnictwa
Pełnomocnictwo może być:
• ogólne, tzn. do prowadzenia wszystkich spraw mocodawcy,
• do prowadzenia poszczególnych spraw albo
• do niektórych tylko czynności procesowych.
Z mocy samego prawa obejmuje zaś umocowanie do:
• wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jako też wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy,
• wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji,
• udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu (tzw. substytucji),
• zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie;
• odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej.
Strona może także udzielić pełnomocnictwa szerszego, które nie będzie wówczas miało stricte procesowego charakteru i będzie podlegać reżimowi Kodeksu cywilnego. W pełnomocnictwie takim należy wówczas wyraźnie zapisać dodatkowe uprawnienia pełnomocnika.
Występowanie w naszym imieniu pełnomocnika nie wiąże się jednak z całkowitym „pozbawieniem głosu” nas samych. Mocodawca stawający przed sądem razem z pełnomocnikiem może niezwłocznie prostować lub odwoływać oświadczenia pełnomocnika.
Odwołanie pełnomocnictwa
Pełnomocnictwo może być wypowiedziane zarówno przez pełnomocnika, jak i mocodawcę. Adwokat lub radca prawny, wypowiadając pełnomocnictwo, musi działać jeszcze przez 2 tygodnie, chyba że strona zwolni go od tego obowiązku. Każdy inny pełnomocnik powinien mimo wypowiedzenia działać za mocodawcę przez ten sam czas, jeżeli jest to konieczne do uchronienia mocodawcy od niekorzystnych skutków prawnych.
Odwołanie pełnomocnictwa procesowego przez mocodawcę odnosi skutek prawny w stosunku do sądu z chwilą zawiadomienia go o tym, w stosunku zaś do przeciwnika i innych uczestników - z chwilą doręczenia im tego zawiadomienia przez sąd.
W razie śmierci strony lub utraty przez nią zdolności sądowej pełnomocnictwo procesowe wygasa. Jednak pełnomocnik procesowy działa aż do czasu zawieszenia postępowania.
Pełnomocnik z urzędu
Posiadanie pełnomocnika niestety niejednokrotnie wiąże się dla strony z dużymi wydatkami. Strona zwolniona od kosztów sądowych w całości lub w części może jednak wystąpić o ustanowienie dla niej przez sąd pełnomocnika z urzędu.
Wniosek w tym zakresie można wnieść oddzielnie bądź razem z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych, zarówno przed wszczęciem procesu, jak i w trakcie jego trwania. Wniosek strona zgłasza w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub jest już prowadzona. Strona, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, może zgłosić wniosek w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swojego zamieszkania, który będzie niezwłocznie przesłany sądowi właściwemu.
Strona wnosząca o ustanowienie pełnomocnika z urzędu powinna złożyć w sądzie oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, w którym ma wykazać, że nie może bez uszczerbku dla utrzymania swojego i rodziny, ponieść kosztów wynagrodzenia pełnomocnika.
Sąd uwzględni wniosek strony, jeśli uzna udział adwokata lub radcy prawnego w postępowaniu za potrzebny, np. gdy strona jest niezdolna do samodzielnego prowadzenia sprawy z powodu niepełnosprawności.
Jakub Kaniewski
aplikant adwokacki