Przepisy prawa pracy w sposób uprzywilejowany traktują pewne kategorie pracowników.
Ochrona trwałości stosunku pracy może wynikać zarówno z przepisów Kodeksu pracy, jak i innych przepisów prawa pracy.
Przede wszystkim Kodeks pracy
Przyczyną ograniczeń w rozwiązywaniu stosunku pracy są szczególne sytuacje, w jakich może znaleźć się pracownik. Do najważniejszych z nich należą okoliczności wskazane w Kodeksie pracy. Nie wiążą one jednak w sposób bezwzględny, pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z takimi pracownikami przy spełnieniu bądź zaistnieniu dodatkowych przesłanek.
Przepisy chronią przed rozwiązaniem stosunku pracy następujące grupy pracowników:
• pracowników w wieku przedemerytalnym - pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu do osiągnięcia wieku emerytalnego (mężczyzna - 65 lat, kobieta - 60 lat) brakuje nie więcej niż 4 lata, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku (tj. mężczyźni - od 61. roku życia, kobiety - od 56. roku życia) - zakaz ten nie obowiązuje, w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy;
• kobiety w ciąży i korzystające z urlopu macierzyńskiego - ochroną objęte są wszystkie pracownice, od momentu zawiadomienia pracodawcy o stanie ciąży do końca urlopu macierzyńskiego - ochrona zatrudnienia osób przebywających na urlopach macierzyńskich jest wyłączona, gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy, a reprezentująca ją zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy. Ponadto prawo przewiduje także możliwość rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem z pracownicą przebywającą na urlopie macierzyńskim w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy - przy ustalaniu terminu rozwiązania umowy o pracę pracodawca zobowiązany jest do współdziałania z organizacją związkową;
• pracowników przebywających na urlopie wychowawczym - ochrona obowiązuje w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu - rozwiązanie umowy o pracę w tym czasie dopuszczalne jest jedynie w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika;
• pracowników przebywających na urlopie wypoczynkowym lub z innego powodu nieobecni w pracy, gdy ta nieobecność jest usprawiedliwiona, jeżeli nie upłynął okres uprawniający pracodawcę do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia - z przyczyn niezawinionych przez pracownika.
Regulacje pozakodeksowe
Przepisy innych ustaw z reguły uzupełniają ogólną regulację kodeksową. Odnoszą się też do konkretnych grup pracowników wyróżnionych ze względu na szczególną sytuację, tak jak miało to miejsce w powyżej opisanych przypadkach, ale również z uwagi na charakter świadczonej pracy czy pełnione funkcje społeczne lub obywatelskie.
Wśród uprzywilejowanych kategorii pracowników należy wymienić np.:
• pracowników powołanych do służby wojskowej - pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy w okresie od dnia doręczenia karty powołania do czynnej służby wojskowej do jej odbycia. Zakazu nie stosuje się, jeżeli pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. W tych przypadkach rozwiązanie stosunku pracy następuje na zasadach ogólnych. Także w okresie odbywania przez żołnierza zasadniczej służby wojskowej rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy z żoną żołnierza może nastąpić wyłącznie z winy pracownicy oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
• pracownika imiennie wskazanego uchwałą zarządu zakładowej organizacji związkowej będącego członkiem zarządu lub z innym pracownikiem będącym członkiem danej organizacji związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy - pracodawca nie może bez zgody tej organizacji wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy przez okres określony uchwałą zarządu, a po jego upływie - dodatkowo przez czas odpowiadający połowie okresu określonego uchwałą, nie dłużej jednak niż rok po jego upływie;
• członków rady pracowników - pracodawca nie może bez zgody rady pracowników wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z pracownikiem będącym jej członkiem w okresie jego członkostwa w radzie pracowników;
• członków rady pracowniczej przedsiębiorstwa państwowego - bez zgody rady pracowniczej przedsiębiorstwa przedsiębiorstwo nie może wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z członkiem rady pracowniczej w czasie trwania kadencji tej rady oraz w ciągu 1 roku po jej upływie - zakaz nie obowiązuje, gdy zachodzą okoliczności wskazane w przepisach o rozwiązywaniu stosunku pracy bez wypowiedzenia;
• społecznych inspektorów pracy - w czasie trwania mandatu oraz w okresie 1 roku po jego wygaśnięciu, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia. W takim wypadku rozwiązanie umowy o pracę może nastąpić po uprzednim uzyskaniu zgody statutowo właściwego organu zakładowej organizacji związkowej;
• członków specjalnego zespołu negocjacyjnego i członków europejskiej rady zakładowej w przedsiębiorstwach o zasięgu wspólnotowym - w czasie trwania mandatu oraz w okresie 1 roku po jego wygaśnięciu bez zgody reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej, a jeżeli pracownik nie jest reprezentowany przez żadną zakładową organizację związkową - bez zgody okręgowego inspektora pracy właściwego miejscowo dla siedziby pracodawcy;
• posłów i senatorów - pracodawca, u którego poseł lub senator otrzymał urlop bezpłatny, jest obowiązany zatrudnić go po zakończeniu urlopu bezpłatnego lub - w razie jego gotowości do pracy - po wygaśnięciu mandatu rozwiązać stosunek pracy z posłem lub senatorem, z wyjątkiem stosunku pracy z wyboru, może nastąpić tylko za zgodą Prezydium Sejmu lub Prezydium Senatu;
• radnych - rozwiązanie z radnym stosunku pracy wymaga uprzedniej zgody rady gminy, której jest członkiem. Rada gminy odmówi zgody, jeżeli podstawą rozwiązania tego stosunku są zdarzenia związane z wykonywaniem przez radnego mandatu;
• członków samorządów zawodowych, np. lekarzy sprawujących funkcje z wyboru w organach izb lekarskich - w czasie jej pełnienia, bez uzyskania zgody właściwej rady lekarskiej;
• radców prawnych, prowadzących obsługę prawną w ramach stosunku pracy, którym pracodawca zamierza wypowiedzieć umowę z powodu nienależytego wykonywania obowiązków radcy prawnego - rozwiązanie możliwe jest jedynie po uprzednim zasięgnięciu opinii rady okręgowej izby radców prawnych.
Jakub Kaniewski
aplikant adwokacki