Niniejszy artykuł ma na celu omówienie instytucji prawnej zwanej “wiktymizacją” na gruncie prawa angielskiego. Dotyczy ona między innymi takiego stanu faktycznego, gdzie pracownik usiłuje chronić siebie, bądź innych przed bezprawną dyskryminacją w pracy, a spotyka go z tego powodu nieprzychylne traktowanie.
Koncepcja wiktymizacji
Została ujęta w sekcji 27 Equality Act 2010 (ustawie, która ma za zadanie kodyfikować dotychczasowe prawo antydyskryminacyjne), która stanowi że:
- A wiktymizuje B, jeśli A poddaje B nieprzychylnemu traktowaniu, ponieważ:
- B dokonał tzw. chronionej czynności, lub
- A wierzy, że B dokonał, lub może dokonać chronionej czynności.
- Każda z poniższych czynności jest chroniona:
- wszczęcie procedury na podstawie ustawy (Equality Act 2010)
- składanie zeznania, lub udzielanie informacji w związku z procedurami przewidzianymi ustawą (Equality Act 2010)
- wykonywanie jakichkolwiek innych czynności dla celów realizacji postanowień ustawy, bądź w związku z procedurami przewidzianymi ustawą (Equality Act 2010)
- oskarżenie (wyraźne, bądź dorozumiane), że A lub jakakolwiek inna osoba naruszyła postanowienia ustawy (Equality Act 2010)
- Składanie nieprawdziwego zeznania lub informacji, bądź fałszywe oskarżenie nie jest czynnością chronioną, jeśli jest składane, bądź wnoszone w złej wierze. (...)
Z literalnego brzmienia tego przepisu wynika, że ochrona nie odnosiłaby się do czynności dokonanych na podstawie poprzedniego reżimu prawnego, stąd reakcja rządu, który wyraźnie rozszerzył jego stosowanie do czynności dokonanych na podstawie poprzednich ustaw (np. Race relations Act 1976) (Order SI 2010/2317).
Zobacz również: Dyskryminacja pracowników
Powyższe postanowienie umowne implementuje artykuł 11 Dyrektywy 2000/78/EW, który zakazuje niekorzystnego traktowania pracowników, z tego powodu, że uruchamiają procedury ochronne w zakładzie pracy, mające na celu przestrzeganie “zasady równego traktowania”. Toteż na podstawie Equality Act 2010 pracownik może wnieść roszczenie o wiktymizację niezależnie od roszczenia o dyskryminację.
Nie jest konieczne, by pracownik wykazał, że np. jego zażalenie będące źródłem reakcji pracodawcy było zasadne (nawet jeśli okaże się, że początkowo wydająca się zasadna i prawdziwa skarga okaże się bezpodstawna i niezgodna z rzeczywistością, wciąż będzie stanowić tzw. czynność chronioną. (EHRC Employment Code Para 9.14)).
Nie jest także niezbędne, by wykazać, że wiktymizacja wystąpiła ze względu na jedno z kryteriów chronionych prawem antydyskryminacyjnym (płeć, rasa, wiek, itd.).
Do wiktymizacji dojdzie, gdy chroniona czynność jest jednym z powodów niekorzystnego traktowania. Nie musi to być jedyny powód (EHRC Employment Code, Para 9.10).
Zobacz również: Forum Kadry
Niekorzystne traktowanie
Definicja legalna niekorzystnego traktowania została ujęta w sekcji 212 ustawy z 2010 roku i stanowi, że co do zasady niekorzystnym traktowaniem może być wszystko, co nie składa się na molestowanie (harassment).
Aczkolwiek sprawa Chief Constable of West Yorkshire Police v Khan (2001) UKHL 48 wskazuje, że rozsądne i uczciwe kroki podjęte w trakcie postępowania sądowego nie będą stanowić wiktymizacji, pomimo iż zachodzą w związku z czynnością chronioną. Była to sprawa, w której pracodawca odmówił wydania pracownikowi referencji.
Praktyczne przykłady czynności chronionych
W praktyce wiktymizacja najczęściej może wystąpić, gdy pracownik składa w zakładzie pracy zażalenie na traktowanie ze względu na dyskryminację, jest świadkiem kolegi czy koleżanki z pracy w związku z zarzutem dyskryminacji, czy skarży pracodawcę w trybunale pracy w związku z dyskryminacją w zakładzie pracy.
Ciężar i standard dowodu
Ciężar dowodu spoczywa na powodzie. Pracownik musi wykazać, że dokonał chronionej czynności, doznał niekorzystnego traktowania i musi “prima facie” wykazać, że istnieje związek przyczynowo skutkowy między niekorzystnym traktowaniem, a tą czynnością.
Gdy pracownik spełni powyższe kryteria, ciężar dowodu przesunie się na pracodawcę, od którego będzie się oczekiwać, że traktowanie np. nastąpiło z innego powodu, aniżeli wskazany przez pracownika. Ciężar udowodnienia złej wiary leży na pracodawcy.
Standard dowodu w sprawach o wiktymizację jest standardem właściwym prawu cywilnemu, tzw. “bilans prawdopodobieństwa”.
Zobacz również: Niesłuszne zwolnienie w prawie angielskim
Zła wiara pracownika jako element linii obrony pracodawcy
Linia obrony pracodawcy będzie często oparta na wykazaniu złej wiary powoda (pracownika).
W HM Prison Service v Ibimidun [2008] IRLR 940 wskazano, że trybunały pracy determinując, czy chroniona czynność jest w dobrej czy w złej wierze, winny mieć na uwadze nie tylko czy były zgodne z rzeczywistością, ale także, czy zostały złożone w związku z jakimś “wyższym motywem”. (np. mężczyzna składa skargę, że był napastowany seksualnie przez kobietę, która chwilę wcześniej oskarżyła go o to samo).
Tzw. “Explanatory Notes” (jest to bardzo podstawowy komentarz, który publikuje się wraz z brytyjskimi ustawami na rządowym systemie informacji prawnej) wykazuje, że gdy pracodawca zwolni pracownika za nieprawdziwe zeznanie w “złej wierze” w procesie przeciwko niemu, wytoczonemu przez innego pracownika, nie popełni wiktymizacji. (para 103).
Autor jest prawnikiem specjalizującym się w reprezentacji przed angielskimi trybunałami pracy.
Absolwent Wydziału Prawa UG i Nottingham Trent University,
obecnie przygotowuje rozprawę doktorską z zakresu europejskiego prawa pracy.