Obowiązek pracodawcy ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych jest podstawową zasadą prawa pracy. Jednak mimo imperatywnego sformułowania tego obowiązku pracodawca nie ma obowiązku stwarzania warunków do uzyskania określonych kwalifikacji. Jak wskazał SN „do pracodawcy należy „ułatwianie" podnoszenia kwalifikacji, przez co należy rozumieć nieodmawianie bez uzasadnionych przyczyn zgody na korzystanie z wybranej przez pracownika formy kształcenia oraz tworzenie pozytywnej atmosfery wobec uczących się pracowników. Pracodawca może wyrazić zgodę na kształcenie się pracownika (także w czasie pracy), jednak z żadnych przepisów nie wynika dla pracodawcy obowiązek ponoszenia w takiej sytuacji kosztów zdobywania przez pracownika wykształcenia. Pracodawca w omawianym zakresie powinien jednak wziąć pod uwagę, że pominięcie pracownika w typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe może być uznane za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu”.
Pracodawcy powinni pamiętać, że dofinansowywanie podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników jest inwestycją, która ma przynieść pracodawcy określone korzyści przez wzrost wydajności pracownika, wykorzystanie przez niego nowo nabytych umiejętności.
Definicja podnoszenia kwalifikacji
Podnoszenie kwalifikacji zawodowych oznacza zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą. Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, kwalifikacje zawodowe pracowników wymagane do wykonywania pracy określonego rodzaju lub na określonym stanowisku są ustalane w przepisach wewnątrzzakładowych (np. w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy) lub w przepisach szczególnych. Przepisy te wskazują zatem, jakich kwalifikacji pracodawca może oczekiwać od pracowników przy wykonywaniu pracy określonego rodzaju lub na określonym stanowisku. Przepisy Kodeksu pracy dotyczą przede wszystkim podnoszenia kwalifikacji zawodowych w ramach pracy aktualnie wykonywanej przez pracownika, ale również będą mogły mieć zastosowanie w przypadku, gdy planowany jest awans pracownika lub też pracodawca zamierza zaproponować mu inne warunki pracy, np. pracę na innym stanowisku ze względu na zmianę profilu działalności firmy.
Zgoda pracodawcy
Przepisy Kodeksu pracy regulują dość szczegółowo prawa i obowiązki pracodawcy związane z podnoszeniem przez pracownika kwalifikacji zawodowych. Nowe rozwiązania uzależniają zakres uprawnień przysługujących pracownikowi od tego, czy podnoszenie kwalifikacji odbywa się z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą, czy też dokształcanie pracownik realizuje bez zgody pracodawcy. Podnoszenie kwalifikacji bez zgody pracodawcy teoretycznie jest obojętne z punktu widzenia obowiązków pracodawcy, gdyż w tym zakresie pracownikowi może być przyznane wyłącznie zwolnienie z części bądź całości dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia lub urlop bezpłatny. Przy czym przyznanie któregokolwiek z tych uprawnień jest uwarunkowane porozumieniem pracodawcy i pracownika.
Przepisy Kodeksu pracy nie definiują określenia „zgoda pracodawcy”. Zatem należy odwołać się do odpowiednich przepisów prawa cywilnego. Wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny (art. 60 k.c.). Najczęściej zgoda pracodawcy wynika z zawarcia przez strony umowy szkoleniowej. W przypadku gdy nie ma obowiązku zawarcia umowy szkoleniowej, o wyrażeniu lub niewyrażeniu zgody przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracownika będzie decydować jego zachowanie wobec pracownika, np. udzielenie mu świadczenia należnego pracownikom podnoszącym kwalifikacje zawodowe (np. udzielenie urlopu szkoleniowego) lub przyznanie świadczenia fakultatywnego (np. pokrycie opłat za przejazd) może być ocenione jako faktyczne wyrażenie przez pracodawcę zgody na podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracownika.
WAŻNE!
Udzielnie jednorazowego zwolnienia z zachowaniem prawa do wynagrodzenia na udział w zajęciach może w konkretnym przypadku zostać uznane za wyrażenie zgody na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i skutkować koniecznością zwalniania pracownika na wszystkie obowiązkowe zajęcia przypadające w godzinach pracy pracownika lub niedługo po tych godzinach.
Pracodawca może wyrazić zgodę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika także w sytuacji, gdy pracownik uczący się we własnym zakresie ujawni to pracodawcy dopiero w trakcie nauki i wystąpi o zgodę pracodawcy. Po uzyskaniu takiej zgody pracownik będzie kontynuował naukę jako podnoszenie kwalifikacji zawodowych, ze wszystkimi tego konsekwencjami, w postaci m.in. prawa do zwolnień z całości lub części dnia pracy na udział w obowiązkowych zajęciach czy prawa do urlopu szkoleniowego.
Długość procesu kształcenia
Uprawnienia przewidziane w przepisach Kodeksu pracy nie będą jednak przysługiwały pracownikowi, który nie ujawnia pracodawcy faktu nauki, nie zwraca się o wyrażenie zgody na podnoszenie kwalifikacji zawodowych, natomiast występuje o udzielenie np. urlopu szkoleniowego na egzamin kończący studia wyższe. Warunkiem korzystania ze świadczeń gwarantowanych ustawowo jest zgoda pracodawcy na podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika. Zgoda pracodawcy na podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika powinna dotyczyć takiego procesu kształcenia, po zakończeniu którego można uznać, że pracownik podniósł swoje kwalifikacje zawodowe i w konsekwencji spełnił oczekiwane wymagania kwalifikacyjne. Zgoda pracodawcy powinna zatem obejmować zamknięty proces kształcenia, umożliwiający pracownikowi faktyczne podniesienie kwalifikacji zawodowych do oczekiwanego poziomu.
Zdaniem Ministerstwa Pracy Polityki Społecznej: „Zgoda powinna dotyczyć takiego procesu kształcenia, po zakończeniu którego można uznać, że pracownik podniósł swoje kwalifikacje zawodowe. Powinna zatem obejmować pełen, zamknięty proces kształcenia, umożliwiający pracownikowi faktyczne podniesienie kwalifikacji”.
Przykład
W razie studiów podyplomowych, zgodnie z programem nauki obejmującym np. 3 semestry, wyrażenie zgody na 1 semestr nauki nie umożliwia podniesienia kwalifikacji do określonego poziomu. Nie można więc uznać, że wyrażając zgodę na 1 semestr nauki, pracodawca godzi się na podnoszenie kwalifikacji przez pracownika.
Podstawa prawna:
- art. 17, art. 94 pkt 6, art. 102, 1031 § 1 Kodeksu pracy.
Orzecznictwo:
- uchwała SN z 10 marca 2005 r. (II PZP 2/05, OSNP 2005/16/240).