Jeżeli w zakładzie pracy zdarzy się sytuacja, w której obecność konkretnego pracownika jest niezbędna ze względu na jego wiedzę lub umiejętności i nikt inny nie jest w stanie go zastąpić, pracodawca może odwołać go z urlopu wypoczynkowego.
Sytuacje skutkujące odwołaniem z urlopu
Odwołanie pracownika z urlopu wypoczynkowego może nastąpić wyjątkowo po spełnieniu łącznie 2 przesłanek. Pierwszą z nich jest powstanie po stronie pracodawcy okoliczności nieprzewidzianych w chwili rozpoczynania urlopu, np. awaria urządzeń, przesunięcie terminu rozprawy sądowej w sprawie, w której pracownik reprezentuje pracodawcę. Gdyby okoliczności te były przewidywalne, wówczas powinno nastąpić przesunięcie urlopu. Po drugie musi zaistnieć przesłanka koniecznej obecności pracownika w zakładzie pracy.
Można odwołać pracownika również z zaległego urlopu wypoczynkowego, gdyż do tego urlopu także stosuje się przepisy dotyczące odwołania z urlopu wypoczynkowego. W takim przypadku pracodawca nadal jest zobowiązany udzielić zaległego urlopu w terminie do 30 września następnego roku. W praktyce odwołanie z zaległego urlopu może spowodować, że pracodawca nie będzie w stanie udzielić tego urlopu we wskazanym terminie.
Wątpliwości budzi natomiast możliwość odwołania pracownika z urlopu na żądanie. Zdaniem niektórych autorów jest to niemożliwe ze względu na szczególny charakter tego urlopu. Jednak odwołanie to jest dopuszczalne w wyjątkowych, nadzwyczaj istotnych okolicznościach.
Podstawa prawna:
- art. 164 § 2, art. 167 § 1, art. 1672 k.p.
Forma i liczba możliwych odwołań z urlopu
Prawo pracy nie określa, ile razy pracodawca może odwoływać pracownika z urlopu. Z tego względu należy przyjąć, że odwołanie jest możliwe zawsze wtedy, gdy wystąpią ku temu przesłanki. Okoliczności uzasadniające ponowne odwołanie mogą być takie same jak za pierwszym razem, np. ponowna awaria tego samego urządzenia, albo zupełnie inne. Jeżeli pracownik kwestionuje decyzję pracodawcy, może odwołać się do sądu pracy. W postępowaniu sądowym to pracodawca będzie musiał udowodnić, że istniały przyczyny uzasadniające odwołanie z urlopu.
W przepisach nie wskazano także, czy dopuszczalne jest odwołanie pracownika z części urlopu. Przyjmuje się, że takie działanie pracodawcy jest zgodne z prawem. Jednak kontynuowanie przerwanego w ten sposób urlopu zależy od pracownika. Pracodawca nie może nakazać pracownikowi podjęcia przerwanego wypoczynku bez jego zgody.
W przepisach nie wskazano formy odwołania z urlopu. Stosuje się zatem odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, co oznacza, że jest to forma dowolna. Oświadczenie woli pracodawcy o odwołaniu z urlopu może być bowiem wyrażone przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny. Forma pisemna jest przy tym wskazana ze względów dowodowych. Dopuszczalne jest zatem zawiadomienie e-mailem, telefoniczne czy sms-em. Polecenie powrotu z urlopu jest złożone pracownikowi z chwilą, gdy doszło do niego w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej.
Podstawa prawna:
- art. 167 § 1, art. 300 k.p.,
- art. 60, art. 61 § 1 k.c.
Obowiązek stawienia się do pracy
Odwołanie z urlopu jest dla pracownika wiążące, co oznacza, że jest on zobowiązany przerwać urlop i zgłosić się do pracy. Dotyczy to także odwołania z urlopu, które zdaniem pracownika jest nieuzasadnione. Jest to bowiem polecenie służbowe, niewymagające ani uzgodnienia, ani opinii zakładowej organizacji związkowej bądź odwołanego pracownika. Pracodawca powinien jednak dostosować termin stawiennictwa w pracy do możliwości powrotu pracownika w zwykły sposób z miejsca odpoczynku. W przeciwnym razie ukaranie pracownika za opóźnienie będzie niezgodne z zasadami współżycia społecznego (np. wymóg stawienia się w pracy następnego dnia po wezwaniu dla pracownika przebywającego w Tajlandii).
Odmowa przerwania urlopu może być uznana za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych. Może stać się również przyczyną natychmiastowego rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem ze względu na jego zawinione zachowanie (odmowę) albo podstawą do zastosowania kar porządkowych. Niestawiennictwo będzie potraktowane jako nieusprawiedliwiona nieobecność w pracy. Natomiast w przypadku gdy pracownik w sytuacji odwołania go z urlopu składa wniosek o urlop na żądanie, pracodawca ma uzasadnione prawo odmówić pracownikowi udzielenia takiego urlopu. Jeżeli mimo to pracownik nie stawi się do pracy, będzie to potraktowane jako nieusprawiedliwiona nieobecność w pracy. Oczywiście mogą zdarzyć się sytuacje, gdy niestawiennictwo pracownika w wyniku odwołania będzie usprawiedliwione (np. choroba) albo niemożliwe ze względów obiektywnych, np. strajk pracowników lotniska.
Podstawa prawna:
- art. 52 § 1 pkt 1, art. 108 k.p.
Obowiązek zwrotu kosztów bezpośrednich
Pracodawca jest zobowiązany pokryć koszty poniesione przez pracownika będące w bezpośrednim związku z odwołaniem go z urlopu. Obowiązek zwrotu nie dotyczy zatem wszystkich kosztów poniesionych przez pracownika. Przyjmuje się, że kosztami bezpośrednimi są koszty, które pracownik poniósł w celu zorganizowania wypoczynku urlopowego, np. opłacenia pobytu w hotelu, łącznie z zamówionymi usługami, np. kosmetycznymi, koszty przejazdu w obie strony. Inaczej mówiąc, są to koszty, których pracownik by nie poniósł, gdyby nie przebywał na urlopie.
Do bezpośrednich kosztów nie należą jednak koszty poniesione w związku z urlopem, np. wydatki na sprzęt turystyczny. Wątpliwości budzi to, czy zwrot kosztów związanych z odwołaniem pracownika z urlopu obejmuje także bezpośrednie koszty niewykorzystania urlopu przez członków jego rodziny. Jeżeli rodzina zwyczajowo spędza razem urlop, wówczas należy wliczyć te koszty, chyba że odwołanie nastąpiło na krótki okres. Ostatecznie zawsze decydujące są okoliczności konkretnej sprawy.
Pracownik powinien na żądanie pracodawcy przedstawić spis kosztów pozostających w bezpośrednim związku z odwołaniem z urlopu. W sytuacji gdy nie jest w stanie wykazać należycie kosztów podróży, będzie mu się należał zwrot zryczałtowany, obliczany według przepisów o podróżach służbowych. Zwrot kosztów urlopu otrzymany przez pracownika w związku z odwołaniem ponad koszty faktycznie poniesione stanowi dla niego przychód podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.
Podstawa prawna:
- art. 167 § 2 k.p.
Skutki odwołania pracownika z urlopu
W wyniku odwołania z urlopu pracownik nie wykorzystuje części urlopu. Część ta powinna być udzielona do 30 września następnego roku. Na wniosek pracownika może być udzielona po ustaniu okoliczności uzasadniających konieczną obecność pracownika w zakładzie pracy. Ustanie tych okoliczności nie powoduje automatycznego przywrócenia niewykorzystanej części urlopu.
Pracownik, który stawił się do pracy po odwołaniu z urlopu, nie podlega ochronie przed wypowiedzeniem, ponieważ faktycznie nie przebywa już na urlopie. Jednocześnie pracodawca nie może odwołać pracownika tylko po to, aby dokonać wypowiedzenia umowy o pracę czy warunków pracy lub płacy. Jednak inaczej należy potraktować sytuację, gdy po odwołaniu z urlopu pojawią się okoliczności uzasadniające wypowiedzenie.
Podstawa prawna:
- art. 41 k.p.
Przerwanie urlopu przez pracownika
W przepisach nie uregulowano sytuacji przerwania urlopu przez pracownika. Przyjmuje się, że pracodawca może zgodzić się na przerwanie urlopu przez pracownika i powrót do pracy, jeżeli jego wniosek jest umotywowany ważnymi przyczynami, np. odwołanie z urlopu współmałżonka. Decyzja w tej sprawie pozostawiona jest pracodawcy. Niewykorzystana część urlopu powinna być udzielona w terminie uzgodnionym przez pracownika i pracodawcę, najpóźniej do 30 września następnego roku kalendarzowego.
Podstawa prawna:
- art. 168 k.p.