Ustawa z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej zmienia rolę i sposób działania placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz placówek adopcyjno-opiekuńczych. Wprowadza nowe uregulowania, w których wyniku nastąpi przekształcenie tych placówek w małe placówki, które będą gwarantować dzieciom stabilne środowisko wychowawcze.
Wyłączenie spod Karty Nauczyciela
Powyższe zmiany pociągnęły za sobą również kolejną nowelizację ustawy – Karta Nauczyciela w zakresie podlegania jej przepisom pracowników pedagogicznych zatrudnionych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i adopcyjno-opiekuńczych. Powyższe placówki zostały włączone do systemu pomocy społecznej w wyniku zmian w Karcie Nauczyciela dokonanych ustawą z 27 czerwca 2003 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (DzU nr 137, poz. 1304). W wyniku tej nowelizacji wychowawcy tych placówek stali się pracownikami podlegającymi przepisom ustawy o pomocy społecznej – czyli utracili status nauczycieli. Natomiast wychowawcy zatrudnieni w tych placówkach przed 1 stycznia 2004 r. w dalszym ciągu podlegali przepisom Karty Nauczyciela. W praktyce oznaczało to, że w wymienionych placówkach pracowali wychowawcy, których status określała pragmatyka zawodowa – ustawa Karta Nauczyciela, oraz wychowawcy będący pracownikami pomocy społecznej, a tym samym pracownikami samorządowymi, podlegającymi przepisom ustawy o pracownikach samorządowych.
Taka regulacja różnicowała warunki zatrudnienia wychowawców wykonujących takie same zadania w placówkach oświatowo-wychowawczych. Dualistyczny sposób zatrudniania wychowawców powodował często rozbieżności interpretacyjne obowiązujących przepisów, a tym samym częste naruszanie przepisów prawa pracy. Niejednolite regulacje dotyczące tej grupy zawodowej dezorganizowały również pracę tych placówek, w szczególności w zakresie czasu pracy wychowawców.
W praktyce oznaczało to, że czas pracy pracowników pedagogicznych, którzy byli zatrudnieni przed 1 stycznia 2004 r. regulowała Karta Nauczyciela. Zgodnie z jej art. 42 czas pracy wychowawcy zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie mógł przekraczać 40 godzin na tydzień.
W ramach czasu pracy oraz ustalonego wynagrodzenia wychowawca był zobowiązany do realizowania m.in.:
- zajęć (wychowawczych i opiekuńczych) prowadzonych bezpośrednio z wychowankami albo na ich rzecz, czyli pensum, oraz
- innych zajęć i czynności wynikających z zadań zawartych w statucie placówki.
Karta Nauczyciela określa pensum wychowawcy, którym jest tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć wychowawczych i opiekuńczych, wynoszący 26 godzin. W stosunku do wychowawców tych placówek Karta Nauczyciela nie ustala dobowej normy czasu pracy, a jedynie tygodniową.
W przypadku pozostałych wychowawców, w tym również pracowników niebędących nauczycielami, podlegali oni przepisom Kodeksu pracy. Ustawa o pracownikach samorządowych nie reguluje już obowiązujących tych pracowników norm czasu pracy i w tym zakresie odsyła do przepisów Kodeksu pracy. Tak więc czas pracy pracowników samorządowych nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, który nie może przekraczać 4 miesięcy.
Przykład
Karol B. od 2000 r. jest wychowawcą zatrudnionym w ośrodku opiekuńczo-wychowawczym, dlatego podlega przepisom Karty Nauczyciela, w tym również odnośnie do czasu pracy. Jego pensum wynosi 26 godzin tygodniowo. Nie obowiązuje go ani norma dobowa, ani przeciętnie tygodniowa, a jedynie – zgodnie z Kartą Nauczyciela – jego tygodniowy czas pracy nie może przekraczać 40 godzin. W tym samym ośrodku w 2005 r. został zatrudniony Zenon W. również jako wychowawca, którego czas pracy reguluje Kodeks pracy (a więc pracuje 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin tygodniowo w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy w 3-miesięcznym okresie rozliczeniowym). Po zmianie przepisów od 1 stycznia 2014 r. czas pracy obu wychowawców będzie regulował wyłącznie Kodeks pracy.
W zaistniałej dualistycznej sytuacji możliwe jest ustalanie rozkładów czasu pracy, które będą przewidywać pracę przez więcej niż 5 dni w tygodniu i więcej niż 40 godzin tygodniowo przy równoczesnym ustaleniu odpowiednio mniejszej liczby dni i godzin pracy w innych tygodniach okresu rozliczeniowego, jak również przy zachowaniu niezbędnej liczby dni wolnych od pracy.
Tylko do 2014 r.
Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej przewiduje, że wychowawcy zatrudnieni w omawianych placówkach przed 2004 r. będą podlegali przepisom Karty Nauczyciela przez okres 2 lat od dnia wejścia w życie tej ustawy. Przez okres 2 lat nadzór pedagogiczny w stosunku do tych pracowników będzie sprawował wojewoda. Po upływie tego terminu pracownicy ci staną się pracownikami samorządowymi w rozumieniu ustawy o pracownikach samorządowych.
Podsumowując, od 2014 r. wychowawcy tych placówek będą posiadali jednolity status, a w konsekwencji utracą przywileje, jakie gwarantowała im Karta Nauczyciela m.in. w zakresie:
- czasu pracy,
- uprawnień urlopowych,
- wynagrodzeń,
- świadczeń socjalnych,
- uprawnień emerytalnych.
Placówki wsparcia dziennego i placówki interwencyjne
Obecnie w myśl przepisów ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wychowawcy zatrudnieni w publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych stają się pracownikami placówek wsparcia dziennego, natomiast wychowawcy zatrudnieni w placówkach opiekuńczych typu interwencyjnego stają się pracownikami placówek opiekuńczo-wychowawczych pełniących funkcję interwencyjną. Natomiast wychowawcy zatrudnieni w całodobowych placówkach opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizującego stają się pracownikami placówek opiekuńczo-wychowawczych pełniących funkcje specjalistyczno-terapeutyczną. Pracownicy, którzy nie będą spełniali wymagań kwalifikacyjnych przewidzianych dla stanowiska zajmowanego przez nich w dniu wejścia w życie tej ustawy, będą mogli nadal być zatrudnieni na tych stanowiskach, jednak nie dłużej niż przez okres 6 lat od dnia wejścia w życie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
Ponadto działające obecnie całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego będą funkcjonowały jedynie przez okres 5 lat od dnia wejścia w życie wymienionej ustawy.
Podstawa prawna:
- ustawa z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (DzU z 2006 r. nr 97, poz. 674 ze zm.),
- ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (DzU nr 223, poz. 1458 ze zm.),
- art. 204 ustawy z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (DzU nr 149, poz. 887).