Śmierć przyczyną wygaśnięcia umowy o pracę

Jedną z podstawowych cech stosunku pracy jest osobisty charakter świadczenia pracy. Dlatego też śmierć pracownika skutkuje wygaśnięciem stosunku prawnopracowniczego. Inaczej wygląda sytuacja w przypadku śmierci pracodawcy. W zależności od formy prawnej, w jakiej jest prowadzona działalność gospodarcza, umowy o pracę z pracownikami wygasają lub są kontynuowane przez osoby wstępujące w miejsce zmarłego pracodawcy.

Osoby uprzywilejowane w dziedziczeniu

Do dziedziczenia praw majątkowych po zmarłym pracowniku uprawniony jest zawsze małżonek, a pozostali członkowie rodziny tylko wtedy, gdy spełniają warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej (art. 63¹ § 2 k.p.). Pozostali członkowie rodziny zostali określeni w art. 68, 69 i 71 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Warunkiem zaliczenia danych osób do innych (poza małżonkiem) członków rodziny jest m.in.:

• stopień pokrewieństwa lub powinowactwa,
• wiek,
• stan majątkowy osób uprawnionych,
• w niektórych przypadkach także ustalenie, czy zmarły pracownik przyczyniał się do utrzymania osób z najbliższego kręgu rodziny.

Najważniejszym ułatwieniem umożliwiającym szybkie przejście praw majątkowych po zmarłym pracowniku na osoby uprawnione jest to, że przejście następuje z mocy samego prawa. Nie jest konieczne dysponowanie przez ww. osoby sądowym postanowieniem stwierdzającym nabycie spadku po zmarłym. W odróżnieniu też od reguł prawa spadkowego dotyczących dziedziczenia praw majątkowych po zmarłych prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą na osoby uprawnione w równych częściach, a dopiero w razie braku takich osób prawa te wchodzą do spadku. Wystarczy jednak, że po zmarłym pracowniku pozostała jedna osoba uprawniona (np. małżonek lub jego dziecko, przy założeniu, że spełnia ono warunki do uzyskania renty rodzinnej), to na tę osobę przechodzą wszystkie prawa majątkowe, którego źródłem jest stosunek pracy.

Przykład

Po zmarłym pracowniku pozostała żona i dwoje jego nieletnich dzieci. W chwili śmierci pracownika pozostały po nim prawa majątkowe w łącznej wysokości 6 tys. zł, stanowiące zaległe wynagrodzenie. Pracownik pozostawił testament, w którym ustanowił wyłącznymi spadkobiercami swoje dzieci. Jednak małżonka i dzieci zmarłego pracownika odziedziczą w równej wysokości prawa majątkowe (czyli każde z nich otrzyma po 2 tys. zł), niezależnie od treści testamentu.

Przechodzą tylko prawa majątkowe

Najbliżsi członkowie rodziny zmarłego nabywają jedynie pozostałe po pracowniku prawa o charakterze majątkowym. Prawa o charakterze osobistym, podobnie jak w prawie spadkowym, nie dziedziczy się. Podstawowym warunkiem przejścia praw majątkowych ze stosunku pracy na osoby wskazane w przepisie art. 63¹ § 2 k.p. jest nabycie prawa do tych świadczeń przez pracownika najpóźniej w dacie jego śmierci.

Śmierć pracownika jest często zdarzeniem nagłym i dlatego bywa tak, że pozostaje po nim:

• wynagrodzenie należne mu do dnia wygaśnięcia stosunku pracy,
• wszelkie składniki tego wynagrodzenia,
• ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy.

WAŻNE!

Roszczenia majątkowe po zmarłym pracowniku ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (art. 291 § 1 k.p.).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przesądzono także o majątkowym charakterze praw przysługujących pracownikom w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę. Prawa te powstają w momencie rozwiązania stosunku pracy, a skoro istnieją w momencie śmierci pracownika, to przechodzą też na jego następców prawnych lub spadkobierców (postanowienie SN z 17 stycznia 2006 r., I PK 143/05).

Przykład

Pracownik wystąpił do sądu o odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę. W razie jego śmierci w trakcie tego postępowania osoby najbliższe (a w przypadku ich braku – spadkobiercy) będą mogły wstąpić do tego postępowania jako strona i kontynuować proces. Jeżeli zmarły pracownik dochodziłby roszczenia o przywrócenie do pracy, to po jego śmierci osoby uprawnione do nabycia praw majątkowych mogłyby przekształcić pierwotne roszczenie zgłoszone przez zmarłego i dochodzić jedynie alternatywnego roszczenia w postaci odszkodowania.

Forma prawna prowadzonej działalności

Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników (art. 3 k.p.). Z tego powodu śmierć osób dokonujących czynności w sprawach z zakresu prawa pracy czy też członków zarządów spółek zatrudniających pracowników nie ma wpływu na byt stosunku pracy pracowników.

W przypadku spółek handlowych pracodawcą w stosunku do pracownika jest spółka a nie wspólnik. Dlatego śmierć wspólnika będącego osobą fizyczną, nawet gdy posiada wszystkie udziały lub akcje, nie powoduje zmian w stosunku pracy pracowników zatrudnianych. Natomiast śmierć wspólnika może prowadzić do rozwiązania spółki, a to z kolei może spowodować rozwiązanie umów o pracę z zatrudnionymi pracownikami. Do wygaśnięcia umów o pracę nie dojdzie również, jeżeli nastąpi przejęcie pracowników przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 23¹ k.p.

Wygaśnięcie umowy o pracę z dniem śmierci pracodawcy dotyczy jedynie pracodawców będących osobami fizycznymi (art. 63² § 1 k.p.). Z dniem śmierci pracodawców z mocy prawa wygasają wszystkie umowy o pracę, których byli stroną, chyba że zakład pracy zostanie przejęty przez inne osoby, np. członków rodziny zmarłego. W tym ostatnim wypadku stosunki pracy będą kontynuowane, a w prawa i obowiązki zmarłego wstąpią inne osoby.

Pracownikowi, którego umowa o pracę wygasła z powodu śmierci pracodawcy, przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, a w przypadku zawarcia umowy o pracę na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy – w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygodni (art. 63² § 2 k.p.).

Przykład

Zmarł pracodawca, który prowadził działalność na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Jego dwóm pracownikom zatrudnionym na czas nieokreślony, którzy pracowali u niego ponad 3 lata, będą przysługiwać w stosunku do spadkobierców zmarłego pracodawcy roszczenia o wypłatę wynagrodzenia za okres 3 miesięcy.

Podstawa prawna:

• art. 3, 23¹, 63¹ § 2, art. 63² § 2, art. 291 § 1 Kodeksu pracy,
• ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227),
• postanowienie Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2006 r. (I PK 143/05, OSNP 2006/23–24/359).