Czy badanie trzeźwości losowo wybranych pracowników jest dozwolone?
Pracodawca ma prawo do egzekwowania od pracowników respektowania zakazu spożywania alkoholu w miejscu pracy i nakazu stawiania się do zakładu wyłącznie w stanie trzeźwości. Weryfikacja tego może następować poprzez wykonania badania alkomatem, na które pracownik powinien wyrazić zgodę. W przypadku braku zgody badanie powinni wykonać wezwani do zakładu pracy funkcjonariusze policji.
Warunkiem przeprowadzenia badania stanu trzeźwości pracownika jest podejrzenie o jego nietrzeźwości. Zwrócić uwagę należy, że podejrzenie takie musi być uzasadnione, co oznacza, że zachowanie pracownika musi nasuwać wątpliwości co do jego trzeźwości. Natomiast stosowanie praktyki związanej z przeprowadzeniem badania trzeźwości wobec losowo wybranych pracowników co do zasady należy stanowczo odradzić, albowiem brak jest ku temu przesłanki legalizującej. Nawet jeśli pracownik wyrazi zgodę na wyrywkowe badania stanu trzeźwości, to z dużą dozą prawdopodobieństwa można uznać, iż udzielona zgoda nie będzie nosiła znamion dobrowolności, a co za tym idzie będzie nieskuteczna.
Przesłanką do weryfikacji stanu trzeźwości osoby wykonującej pracę na terenie zakładu może być woń alkoholu, odmienne zachowanie wskazujące na spożycie substancji odurzającej, bełkotliwa mowa i inne wskazujące na nietrzeźwość.
Polecamy: Monitor prawa pracy i ubezpieczeń
Nowelizacja Kodeksu pracy 2019
Z dniem 4 maja 2019 roku zaczęły obowiązywać zmiany Kodeksu pracy (dalej: K.p.) wprowadzone ustawą z dnia 21 lutego 2019 roku o zmianie niektórych ustaw w związku z zapewnieniem stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 roku w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE.
W ocenie niektórych komentatorów i ekspertów nowelizacja ta pozbawi pracodawców możliwości opierania się na zgodzie – jako podstawie do przetwarzania danych osobowych pracownika dotyczących jego stanu zdrowia. Wskazać bowiem należy, iż zgodnie z nowym brzmieniem art. 221b K.p. zgoda pracownika może stanowić podstawę przetwarzania tzw. danych szczególnej kategorii wyłącznie, gdy ich przekazanie następuje z inicjatywy pracownika. Co za tym idzie, ustawodawca wyłącza stosowanie zgody w sytuacji, gdy pracownik nie jest inicjatorem przekazania informacji o stanie jego trzeźwości.
Prawnie uzasadniony interes administratora
Być może jednak istnieje furtka, która pozwoli pracodawcy – będącemu administratorem danych pracownika do przeprowadzania kontroli trzeźwości w uzasadnionych sytuacjach. Pracodawcy mogą bowiem skorzystać z przesłanki legalizującej w postaci ich uzasadnionego interesu. Zgodnie z ww. regulacją przetwarzanie danych stanie się możliwe, jeśli będzie ono niezbędne do celów wynikających z prawnie uzasadnionych interesów realizowanych przez administratora lub przez stronę trzecią. Wyjątek stanowi sytuacja, w której nadrzędny charakter wobec interesów administratora stanowią interesy lub prawa i wolności osoby, której dane dotyczą. Uzasadnionym interesem pracodawcy jak najbardziej może być zapewnienie bezpieczeństwa na terenie zakładu pracy. Aby można było zastosować przesłankę uzasadnionego interesu, koniecznym jest uprzednie przeprowadzenie testu równowagi, na podstawie którego pracodawca oceni charakter swojego interesu w zestawieniu z prawami i wolnościami poddawanych kontroli pracowników. Założeniem testu równowagi jest porównanie wzajemnych interesów pracodawcy i pracownika, a jego przeprowadzenie powinno zostać udokumentowane.
Nieuzasadniona kontrola to naruszenie dóbr osobistych
Analizując problem dopuszczalności prowadzenia kontroli pracowników, należ wziąć pod uwagę także treść art. 111 Kodeksu pracy, zgodnie z którym pracodawca ma obowiązek szanować godność i inne dobra osobiste pracownika. Bezpodstawne prowadzenie badań trzeźwości pracowników może zostać uznane za naruszające dobra osobiste pracownika. W dokumentacji wewnątrzzakładowej bądź w umowie z pracownikiem – w punkcie dotyczącym możliwości przeprowadzenia kontroli trzeźwości, wskazać należy zatem szczegółowe wytyczne i zasady związane z przeprowadzenie badania. Wskazać należy miejsce i warunki, w jakich może odbyć się badanie, w jaki sposób wynik badania podawany jest do wiadomości pracownika.
Możliwość dokonywania kontroli trzeźwości pracownika w pewnych sytuacjach regulowana jest także w art. 17 ustawy o wychowaniu w trzeźwości, który wskazuje, że kierownik zakładu pracy lub osoba przez niego upoważniona mają obowiązek niedopuszczenia do pracy pracownika, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie, że stawił się on do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo spożywał alkohol w czasie pracy. Nadto, na żądanie kierownika zakładu pracy, osoby przez niego upoważnionej, a także na żądanie pracownika, badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego. Takie prewencyjne badanie trzeźwości ma dotyczyć konkretnego pracownika i nie może być stosowanie rutynowo w stosunku do wszystkich lub przypadkowo wybranych pracowników.
Podsumowanie
Pracodawca zobligowany jest do zapewnienia bezpieczeństwa na terenie zakładu pracy. Aby realizować swoje powinności z jednej strony wyposażony został w uprawnienia nałożone m. in. ustawą o wychowaniu w trzeźwości, a z drugiej może oceniać czy w ramach realizacji swojego prawnie uzasadnionego interesu jest uprawniony do kontroli stanu trzeźwości swoich pracowników, przy uwzględnieniu wyniku testu równowagi. Ustawa wprowadzająca zmiany do Kodeksu pracy powyższej sytuacji nie wyklucza, a co za tym idzie jest to możliwe do stosowania przez administratorów.
***
Pod koniec czerwca br. na oficjalnej stronie Urzędu Ochrony Danych Osobowych zamieszczone zostało stanowisko Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych (dalej: Prezes), którym jednoznacznie zostały rozwiane wątpliwości związane z uprawnieniami pracodawców do wykonywania badań trzeźwości swoich pracowników przy użyciu alkomatów.
Przedstawione przez Prezesa stanowisko wskazuje na to, że pracodawcy – w obowiązującym stanie prawnym – nie mają podstaw do samodzielnego przeprowadzania kontroli trzeźwości pracowników. Przesądza o tym brzmienie art. 17 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, który wskazuje na przesłanki weryfikacji stanu trzeźwości pracownika. Brzmienie ww. ustawy – w ocenie Prezesa – kategorycznie wyklucza wyrywkowe i prewencyjne badania pracowników alkomatem oraz możliwość stosowania rozwiązania wprowadzonego przepisem art. 221b Kodeksu pracy. Co więcej, nie można traktować badania stanu trzeźwości pracownika m. in. jako:
- formy monitorowania pracy pracowników, o której jest mowa w art. 223 § 4 Kodeksu pracy,
- działania niezbędnego dla zapewnienia ogółowi pracowników bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
- przejawu działania w prawnie uzasadnionym interesie pracodawcy.
Zdaniem Prezesa, jeżeli w określonych branżach lub zawodach (m. in. kierowcy lub branża budowlaa) istnieje potrzeba przeprowadzania systematycznych, a zarazem wyrywkowych kontroli stanu trzeźwości pracowników – środowiska takie powinny zainicjować rozpoczęcie procedury legislacyjnej dążącej do zmian w tym kierunku.
Stanowisko Prezesa należy jednak zestawić z realiami związanymi z próbami weryfikowania stanu trzeźwości pracowników, w szczególności kierowców i instalowaniem blokad alkoholowych, których podstawowym zadaniem będzie wymuszenie testu trzeźwości u kierowcy przed czynnością uruchomienia silnika pojazdu. Co więcej – urządzenia takie będą posiadały możliwość ich zaprogramowania i wykonania dodatkowych testów trzeźwości podczas jazdy, co miałoby uniemożliwić koleżeńską pomoc przy dmuchnięciu w alkomat. Instalacje takie są montowane w wielu polskich przedsiębiorstwach komunikacji miejskiej. Rozwiązania takie są także popularne w wielu krajach europejskich.
Wprowadzanie blokad alkoholowych staje się coraz popularniejsze i idzie w parze ze stanowiskiem Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i Rady, które to zgodnie z ustaleniami z marca br. postanowiły, że od 2022 roku blokady alkoholowe mają być obowiązkowym wyposażeniem każdego pojazdu. W projekcie rozporządzenia[1] zastrzeżono, że „wniosek może mieć wpływ na prawa człowieka zagwarantowane w art. 7 i 8 Karty w odniesieniu do prywatności i ochrony danych osobowych. Niektóre dane gromadzone przez rejestratory danych na temat zdarzeń lub przez układy zainstalowane w pojeździe, takie jak system monitorowania senności i uwagi kierowcy lub zaawansowany system wykrywania rozproszenia uwagi, mogą stanowić dane osobowe dotyczące zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej. (…) Przetwarzanie danych osobowych powinno odbywać się zgodnie z prawodawstwem UE dotyczącym ochrony danych osobowych, w szczególności zgodnie z ogólnym rozporządzeniem o ochronie danych”.
Wobec stanowiska Prezesa wykluczone staje się zatem badanie stanu trzeźwości pracowników, które oparte byłoby na prawnie uzasadnionym interesie pracodawcy polegającym na zapewnieniu bezpieczeństwa na terenie zakładu pracy.
______________________
[1] https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:f7e29905-59b7-11e8-ab41-01aa75ed71a1.0010.02/DOC_1&format=PDF