RADA
Brak możliwości wykonywania pracy przez pracownika po rozwiązaniu stosunku pracy zwalnia pracodawcę z wypłaty odszkodowania z umowy o zakazie konkurencji pod warunkiem, że takie postanowienie jest w tej umowie. Jeśli w umowie nie ma postanowienia zwalniającego z tego obowiązku, to muszą Państwo wypłacić odszkodowanie.
UZASADNIENIE
Nie ma przeszkód prawnych, aby w umowie o zakazie konkurencji zamieścić postanowienie o możliwości zwolnienia się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania. Na takim stanowisku stanął również Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 17 grudnia 2001 r. (I PKN 742/00, OSNP 2003/24/588). Sąd zalecił pracodawcy, aby przed zawarciem umowy o zakazie konkurencji szczegółowo przeanalizował kwestię zawarcia w umowie postanowień zwalniających z obowiązku zapłaty odszkodowania, gdyż po jej zawarciu nie można jednostronnie zmienić postanowień umowy. Do zmiany postanowień umowy po jej zawarciu potrzebna jest zgoda pracownika, którą jest trudniej uzyskać, gdy pracownik nie jest już zatrudniony. Sąd Najwyższy w orzeczeniu tym podkreślił również, że sam fakt, iż pracownik chorował (był niezdolny do pracy) i nie mógł z tego powodu podjąć działalności konkurencyjnej, nie zwalnia pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania. Z tego obowiązku nie zwalnia również fakt, że pracownik miał środki utrzymania, ponieważ pobierał zasiłek chorobowy lub rentę. Podobnie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 28 listopada 2000 r. (III APa 89/00, OSAG 2001/1/1).
WAŻNE!
W umowie o zakazie konkurencji pracodawca może zamieścić postanowienie o możliwości zwolnienia się z obowiązku wypłaty odszkodowania.
Zawierając umowę o zakazie konkurencji jako podstawę zwolnienia z obowiązku wypłaty odszkodowania nie można zawrzeć uregulowania, że zakaz konkurencji przestaje obowiązywać, gdy ustaną przyczyny uzasadniające ten zakaz (art. 1012 § 2 Kodeksu pracy). Przepis ten dotyczy tylko zobowiązania pracownika. Nie dotyczy więc zobowiązania pracodawcy. Gdy ustaną przyczyny uzasadniające zakaz konkurencji (np. pracodawca podjął decyzję o ujawnieniu wiadomości, które chciał chronić zakazując pracownikowi określonej działalności), pracownik może podjąć działalność zakazaną w umowie. Mimo to zobowiązanie pracodawcy do wypłaty odszkodowania nadal istnieje. Tak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 5 lutego 2002 r. (I PKN 873/00, OSNP 2004/4/59) oraz w wyroku z 17 listopada 1999 r. (I PKN 358/99, OSNP 2001/7/217). Od obowiązku wypłaty odszkodowania można uchylić się zawierając w umowie postanowienie, że w przypadku ustania przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji (o czym pracodawca informuje pracownika) umowa wygasa, a strony są zwolnione ze wzajemnych zobowiązań.
W umowie o zakazie konkurencji mogą Państwo wymienić różne okoliczności, których zaistnienie zwalnia Państwa z obowiązku wypłaty pracownikowi odszkodowania, a pracownika zwalnia z zakazu konkurencji. Okolicznością tą może być niezdolność pracownika do pracy.
Nie ma jednego obowiązującego wzoru umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy.
Treść umowy może być więc dostosowana do Państwa indywidualnych potrzeb. Musi ona być jednak zgodna z Kodeksem pracy. Ważne jest, aby postanowienia umowy o zakazie konkurencji określały uprawienia i obowiązki stron umowy w sposób wyraźny i zrozumiały. Wszystkie okoliczności, których wystąpienie zwalnia z wypłaty odszkodowania (lub kolejnych rat tego odszkodowania) i uprawnia do zwolnienia pracownika z zakazu konkurencji, powinny być wymienione w umowie. Użycie ogólnego sformułowania na określenie wszystkich tych okoliczności nie jest dobrym rozwiązaniem.
PRZYKŁAD
Zenon C. podpisał z firmą B. umowę o zakazie konkurencji, która zobowiązywała go do niepodejmowania działalności konkurencyjnej przez okres 6 miesięcy po ustaniu stosunku pracy. Gdy zakończył pracę, firma B. zaczęła wypłacać mu odszkodowanie w miesięcznych ratach. Po 2 miesiącach Zenon C. wyjechał do rodziny w USA. Przez ten cały czas nie pracował. Firma B. stwierdziła, że nie musi już obawiać się konkurencji z jego strony, gdyż prowadziła tylko lokalną działalność w kraju, po czym przestała wypłacać kolejne raty odszkodowania. Postępowanie firmy jest w tym przypadku nieprawidłowe. Zenon C. ma prawo do pozostałej części odszkodowania, gdyż spełnił swoje zobowiązanie, tzn. nie podjął działalności konkurencyjnej. Nie ma tu znaczenia, że nie przebywał w kraju i według firmy B. już nie zagrażał jej interesom.
Warto pamiętać, że odszkodowanie wypłacone pracownikowi z tytułu umowy o zakazie konkurencji zawartej po rozwiązaniu umowy o pracę stanowi jego przychód i podlega opodatkowaniu. Do odszkodowania wynikającego z umowy o zakazie konkurencji należy stosować te same zasady obliczania i pobierania zaliczek na podatek, jak w przypadku przychodów ze stosunku pracy. Odszkodowanie z tytułu umowy o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia nie podlega oskładkowaniu.
Podstawa prawna
- art. 1012 Kodeksu pracy,
- § 2 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.),
- art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. d ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.).
Orzecznictwo uzupełniające:
- Nie jest trafne stanowisko, że jeśli ustały przyczyny, dla których została zawarta umowa o zakazie konkurencji, w szczególności jeśli pracodawca zwolnił pracownika z obowiązku powstrzymania się od działalności konkurencyjnej - umowa ulega rozwiązaniu i na pracodawcy nie ciąży obowiązek wypłaty odszkodowania. (Wyrok Sądu Najwyższego z 15 marca 2006 r., II PK 166/05)
- Pracodawcę, który zawarł z pracownikiem umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, obciąża wzajemne zobowiązanie do zapłaty uzgodnionego odszkodowania także wówczas, gdy po ustaniu stosunku pracy nie obawia się już konkurencji ze strony byłego pracownika; ustanie obowiązywania zakazu konkurencji, o jakim stanowi art. 1012 § 2 k.p., dotyczy tylko zobowiązania, jakie przyjął na siebie pracownik w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, a nie zobowiązania pracodawcy do wypłaty odszkodowania. (Wyrok Sądu Najwyższego z 11 stycznia 2005 r., I PK 96/04)